Meer inzicht in hoogte bewerkingskosten

De groei op veel melkveehouderijbedrijven de afgelopen tien jaar zit niet alleen in koeien en nieuwe stallen; ook het mechanisatiepark is nogal eens uitgebreid en vernieuwd. Daarnaast is een trend dat (delen van) de voederwinning en andere mechanisatiewerkzaamheden vaker door de loonwerker wordt uitgevoerd. Daarbij komt dat door de groei van bedrijven de post betaalde arbeid gemiddeld is toegenomen. Ondanks dat kosten voor eigen arbeid ook moeten worden geteld, gebeurde dat lang niet altijd. Met betaalde arbeid is daar niet meer aan voorbij te gaan. Al deze trends hebben invloed op de bewerkingskosten per hectare. De afgelopen jaren zijn ze in de veehouderij gemiddeld gestegen. Anno 2020 bedragen ze bij de klanten van Flynth adviseurs en accountants € 1.424 per hectare.

De bewerkingskosten zeggen iets over de efficiëntie van de eigen mechanisatie en de inzet van de loonwerker. Onder deze post uit de boekhouding vallen kosten voor betaalde arbeid, loonwerk, brandstof en afschrijving, onderhoud en verzekering van trekkers en machines. Het belang van lage bewerkingskosten is groot; ze vormen ongeveer 20% van de bruto kosten met grote verschillen tussen bedrijven. Voor een goede marge of lage kritieke opbrengstprijs moeten de bewerkingskosten daarom op orde zijn.

Factor 2,5 verschil

Interessant zijn de verschillen tussen bedrijven zoals in de tabel Factor 2,5 tussen hoogste en laagste bewerkingskosten zijn samengevat. Deze cijfers zijn afkomstig uit de voorlopige boekhoudingen van 2020 en verder onderbouwd op basis van de cijfers uit 2019. Bij bedrijven met de 20% laagste bewerkingskosten per hectare is deze post € 833 per hectare. Bij de 20% hoogste bedrijven is dat € 2.139; een factor 2,5 verschil.

Opvallend is dat de bedrijven met de hoogste bewerkingskosten per hectare niet perse de meeste grond onder het bedrijf hebben. De bedrijven met de hoogste bewerkingskosten hebben zelfs 6,5 hectare minder grond dan de groep die ervoor komt (54,11 hectare versus 60,61 hectare). Ze zijn wel een stuk intensiever.

Verder zitten in de categorie ‘hoogste bewerkingskosten’ ook de uitschieters naar boven die het gemiddeld mee omhoog trekken. Rinus Wientjens, adviseur melkveehouderij bij Flynth en analist van de cijfers, benadrukt dat het allemaal gemiddelden zijn. “In elke groep is de spreiding in kosten tussen bedrijven groot, maar dat komt in de opzet van deze analyse niet tot uiting’.”

De grote verschillen in bewerkingskosten per hectare worden deels gecomponeerd door de melkproductie. Daardoor zijn de verschillen per 100 kilo melk een stuk kleiner, zoals onderaan in de tabel blijkt. Op het gemiddelde bedrijf zijn de bewerkingskosten € 8 per 100 kilo in een range van € 6,41 tot € 10,09 bij de respectievelijk 20% laagste en 20% hoogste.

Arbeid inschakelen

Om het effect van de bedrijfsoppervlakte nader te bekijken heeft Wientjens daar een specifieke weergave voor gemaakt (zie tabel Bewerkingskosten stijgen licht bij groter areaal). Bedrijven met minder dan 30 hectare hebben met € 1.371 de laagste bewerkingskosten, maar het verschil met de bedrijven met de grootste oppervlakte (meer dan 75 hectare) is slechts € 90 per hectare.

Er is voor deze analyse geen informatie beschikbaar over de individuele bedrijven, maar Wientjens noemt het aannemelijk dat bedrijven met veel grond gemiddeld een grotere kavelgrootte hebben en daardoor per hectare efficiënter kunnen werken. Daar staat tegenover dat er vaker percelen zijn die wat verder van huis liggen. Verder zijn ze wat minder intensief.

Kijkend naar de opbouw van de bewerkingskosten dan valt op dat de groot grond-bedrijven niet perse hogere machinekosten hebben, maar wel fors hogere uitgaven aan betaalde arbeid. “Blijkbaar kunnen deze bedrijven de eigen machines efficiënt inzetten zodat de kosten voor machines en loonwerk niet oplopen. Aan arbeid is een gebrek waardoor betaalde arbeid moet worden ingeschakeld.”

Overigens lopen bij deze selectie de bewerkingskosten per 100 kilo melk wel gestaag op navenant bedrijven meer grond hebben. Ook hier tikt de betaalde arbeid relatief hard door. Vanwege de lagere intensiteit wordt dat niet helemaal gecompenseerd door meer kilo’s melk die ze produceren.

Overmechanisatie

Een andere indeling is te maken op basis van melkproductie (zie tabel Hoge bewerkingskosten op groot en intensief bedrijf ). De kleinste bedrijven hebben dan minder dan 500.000 kilo melk; de grootste bedrijven produceren meer dan 1,5 miljoen kilo.

De hoeveelheid hectares loopt minder snel op dan de productie zodat de intensiteit snel stijgt. Ook hier lopen de bewerkingskosten (daardoor) hard op, waarbij naast eigen arbeid nu ook de post eigen machines relatief hard stijgt. Onder de streep realiseert de groep kleinste bedrijven € 1.119 aan bewerkingskosten per hectare; bij de grootste bedrijven is dat € 1.732 per hectare. Op basis van deze cijfers is geen uitspraak te doen over de mate van overmechanisatie, maar Wientjens verwacht dat dat bij een deel van de bedrijven zeker speelt.

Toch weten de grootste bedrijven dankzij een stuk verdunning de bewerkingskosten per 100 kilo melk laag te houden. De bedrijven met meer dan een miljoen kilo melk zitten rond het sectorgemiddelde van € 8 per 100 kilo terwijl de kleinste bedrijven een bedrag van € 8,45 in de boekhouding terugzien. Ook hier tikt betaalde arbeid weer fors door bij de grootste bedrijven, terwijl de kosten voor loonwerk flink lager liggen. Juist de kleinere bedrijven ervaren nu het nadeel van relatief hoge kosten voor eigen mechanisatie naast inzet van de loonwerker.

Kritisch op uitgaven

Verschillen in bewerkingskosten zijn dus groot. Ze worden deels verklaard door verschillen in bedrijfsopzet, maar ook door keuzes die veehouders maken. Bedrijven die kampen met te hoge bewerkingskosten kunnen verschillende dingen doen. Belangrijk is kritisch te zijn op de uitgaven aan machines en werktuigen: wat is werkelijk nodig en wat is luxe? Ook kan een ondernemer bij een nieuwe investering afvragen wat het oplevert aan besparing aan kosten, bijdraagt aan extra inkomsten of de mate waarin de arbeidsproductiviteit per kilo melk per uur stijgt. Het werken aan een optimale verkaveling werkt altijd efficiëntie in de hand (zie kader). Vanzelfsprekend spelen eigen interesses en plezier in het werk ook een rol bij mechanisatie-keuzes.

Het is ook belangrijk om te kijken of er geen dubbele kosten zijn: eigen mechanisatie hebben en toch gebruik maken van de loonwerker. Het is het zoeken van de balans tussen mechanisatie, loonwerk en inkoop van arbeid. Vooral die laatste blijkt een belangrijke veroorzaker van hoge bewerkingskosten en is niet altijd goed in beeld. Wientjens: “Kosten voor betaalde arbeid lopen snel op, waardoor grote bedrijven schaalnadeel gaan krijgen. Denk daarom goed na of de loonwerker het niet goedkoper kan, zeker als die met machines komt die bij de veehouder een groot deel van het jaar stil staan.”