’Ik ben gestopt met het noemen van maten”, zegt Nico Vreeburg, dierenarts en stallenbouwadviseur bij Vetvice treffend. Er is namelijk geen standaardadvies voor ligboxafmetingen. Iets dat ook Gerie Jacobs van stalinrichter Royal de Boer beaamt. “Wij kijken naar leeftijd van de dieren, ras en gewicht”, legt hij uit. Vreeburg gaat nog een stap verder door ook de gewenste productie mee te nemen. “In ons eigen onderzoek zien wij een duidelijke correlatie tussen de breedte van de koe en het productieniveau”, vertelt hij. “Een koe die 13.000 kilo melk geeft, heeft meer voer in de pens zitten en is daardoor breder dan een koe die 10.000 kilo melk geeft. Een koe van 13.000 kilo melk heeft dus 5 centimeter extra boxruimte nodig”, is zijn ervaring.

Ook Toine van Erp, zoötechnisch specialist van de Gezondheidsdienst voor Dieren strooit niet met standaardmaten, omdat de gemiddelde Nederlandse koe niet bestaat. “Om de juiste boxafmetingen te realiseren is een homogeen koppel koeien belangrijk”, vindt hij. In zijn adviezen hanteert hij de internationale normen, die overigens al ruim 20 jaar hetzelfde zijn. De rekenregel voor boxbreedte is 0,8 keer de schofthoogte van de koe. Voor een Holstein van 1,48 meter kom je dus uit op een boxbreedte van 1,18 meter, van hart tot hart. De ideale boxlengte gaat uit van de romplengte van de koe plus twee derde van de schofthoogte van de koe. Een doorsnee Holstein heeft een romplengte van 1,77 meter en een schofthoogte van 1,48 meter. Dus in dit geval betekent het een boxlengte van 2,75 meter voor boxen aan de muurkant. Voor dubbele rijen of boxen met een open voorkant geldt de richtlijn: romplengte plus een derde van de schofthoogte van de koe.

Bij een minder homogeen koppel koeien is het advies van Van Erp om de boxen af te stemmen op de 25% grootste koeien. “Kijk hierbij ook naar je fokbeleid. Als je naar efficiëntere, kleinere koeien toe wilt, is het verstandig om je stal hierop aan te passen”, is zijn advies. Hij is dan ook van mening dat het lang niet altijd om boxmaten gaat, maar bijvoorbeeld ook beenwerk het probleem kan zijn waardoor koeien minder gaan liggen.

1 uur minder liggen kost 1 kilo melk

De koe moet volledig in de box kunnen liggen en opstaan. Dat is een belangrijke norm voor de lengte van het ligbed. Dat betekent overigens ook dat ze de ligbox kan bevuilen, want zoals Vreeburg zegt: “Als je altijd schone boxen hebt weet je zeker dat de afmetingen niet passen bij je koeien.” De dierenarts vindt de lengte van het ligbed zelfs belangrijker dan de breedte. “Om te gaan staan heeft een Holstein 3,25 meter vrije ruimte nodig. Dus dan praat je al snel over een ligbed van 1,90 meter, tussen de kniekering en boxrand”, aldus Vreeburg, die ziet dat veel veehouders hier vanwege kosten op bezuinigen. Jacobs pleit voor een ligbed van 1,75 tot 1,90 meter, met 50 tot 85 centimeter kopruimte voor het opstaan.

Droge koeien hebben bredere ligboxen nodig. “Als je kijkt naar de buikgrootte van een droge koe is een boxbreedte van 1,30 tot 1,35 meter een must”, vindt Vreeburg. Jacobs pleit ook voor 5 tot 10 centimeter bredere ligboxen. Van Erp sluit zich daar bij aan en hanteert 10 centimeter extra breedte bij droge koeien. Bij voorkeur hebben vaarzen weer wat smallere boxen dan de oudere dieren.

Het is duidelijk: de ideale boxafmeting is maatwerk per bedrijf en het liefst zelfs nog per diergroep. “Elk uur dat een koe minder dan de gewenste 14 uur per etmaal ligt, kost 1 kilo melk”, vertelt Vreeburg, die merkt dat de ligtijd in oudere ligboxenstallen al snel daalt naar 10 uur per dag. Al plaatst hij de kanttekening dat de ondergrond nog veel belangrijker is dan breedte, lengte of type ligbox. “Het welzijn van de koe wordt voor het grootste deel bepaald door de boxvulling. Zand is daarbij het allerbeste. Al is de box maar 1,15 meter breed, met zand kun je dat volledig compenseren.”

Ook Jacobs is groot voorstander van zand, maar wijst daarbij ook nadrukkelijk op het management. “Net als diepstrooiselboxen moet je zandboxen dagelijks schoon houden, vullen en uitvlakken.” Iets wat in de praktijk lang niet altijd gebeurt, vindt ook van Erp. “Diepstrooiselboxen hebben het nadeel dat ze per dag anders zijn. Als de boxen net gevuld zijn ligt de koe 20 centimeter hoger en is de knieboom onder het strooisel verdwenen. De koeien liggen eigenlijk elke dag in een andere box, als je kijkt naar de afmetingen”, vindt de zoötechnisch specialist, die juist de knieboom een belangrijk instrument vindt om de koe achterin de box te houden.

Of een ligbox te breed kan zijn? Van Erp vindt van wel. “Als de boxen te lang of te breed zijn kunnen de koeien te ver of diagonaal in de box gaan liggen. Dan zie je meer mest in de boxen en koeien die naar voren kruipen en daardoor beschadigingen krijgen.” Jacobs en Vreeburg vinden dat een box niet te breed kan zijn. “Als de koe er maar recht inloopt”, vindt Jacobs, die doelt op de gekartelde schoftboom. “Ik heb in de praktijk nog nooit een bedrijf met te brede ligboxen gezien”, zegt Vreeburg zelfs.

Het feit blijft dat de ligbox er voor de boer is, die zijn koeien netjes en schoon in de stal wil hebben liggen, en niet voor de koe. Aan de melkveehouder dus de taak zo goed mogelijk de situatie in de wei na te bootsen en de koe zo te sturen dat ze probleemloos, zacht en vrij ligt. En dat goed doen, is maatwerk.