Sjoukje Heimovaara wordt op 1 juli 2022 de nieuwe bestuursvoorzitter van Wageningen UR. Op de dag dat Heimovaara een inleiding hield op een bijeenkomst in Driebergen van de Topsector Agri & Food, verzamelden tienduizenden boeren zich in Stroe om te protesteren tegen de stikstofplannen van het kabinet. Heimovaara steekt de boeren een hart onder de riem. De boeren maken deel uit van een sterke agrifoodsector, die Heimovaara omschrijft als een ‘diamant’ en een ‘powerhouse’. Ook verwijst ze naar onderzoek dat heeft uitgewezen dat sectoren die tijdelijk sterk onder druk staan daar gezonder en sterker uit kunnen komen. Om dat te benadrukken haalt Heimovaara een Japans gezegde aan. “Als het stormt moet je geen muur bouwen maar een windmolen.”

Heimovaara bedoelt daarmee dat je als sector beter met onvermijdelijke ontwikkelingen mee kunt gaan en creatieve oplossingen moet bedenken. Dat is in het verleden waardevol gebleken, zei ze in Driebergen. “Eind negentiende eeuw kon voor het eerst grootschalig graan uit de Verenigde Staten naar Europa worden verscheept met stoomschepen. Frankrijk en Duitsland reageerden met protectionistische maatregelen. De Nederlandse regering zette een netwerk op van landbouwscholen, proefstations en voorlichters om het productiviteitsvoordeel van ons land te vergroten. Dit leidde tot efficiëntie, specialisatie en een sterke kennispositie.”

Een ander voorbeeld van een sterke sector die uit een problematische situatie voortkomt, is de intensieve veehouderij. In de twintigste eeuw zochten de boeren op de onvruchtbare zandgronden een nieuwe inkomstenbron. Daar kwam de intensieve grondloze veehouderij uit voort. Heimovaara: “Dat leidde uiteindelijk tot een sterk cluster van bedrijven in de varkenshouderij vanaf de fokkerij tot en met de vleesverwerkende industrie.”

Vruchtbare rivierdelta

Niet alleen ondernemerszin heeft de agrifoodsector groot gemaakt. Nederland heeft als voordeel dat het is gelegen in een vruchtbare rivierdelta. Er is een goede logistiek aanwezig. Het onderzoek en onderwijs zijn van topklasse. Daarnaast ligt Nederland midden in een welvarende afzetmarkt van 244 miljoen consumenten binnen een afstand van 1.000 kilometer. En Heimovaara noemt de overheid ‘betrouwbaar’, al denken de demonstrerende boeren in Stroe daar waarschijnlijk anders over.

De agrifoodsector is een belangrijke steunpilaar onder de Nederlandse economie. Heimovaara: “In een analyse uit 2006 bleek dat van de 100 Nederlandse productgroepen met het grootste aandeel op de wereldexportmarkt, maar liefst 51 afkomstig zijn uit het agrifoodcluster.”

Hoe komt het dat Nederland zo succesvol is in agrifood? Om dat te duiden haalt de WUR-bestuursvoorzitter Michael Porter aan, een professor aan de Amerikaanse Harvard Business School. Porter ontwikkelde een model om het winstpotentieel van een onderneming of bedrijfssector te bepalen. Heimovaara citeert Porter: “Het concurrentievermogen van een land hangt af van het vermogen van zijn industrie om te innoveren en zich te verbeteren. Bedrijven worden beter ten opzichte van hun beste concurrenten door druk en uitdaging. Zij hebben baat bij sterke binnenlandse rivalen, assertieve leveranciers en veeleisende klanten.”

Dat is bij de Nederlandse agrifoodsector het geval, stelt Heimovaara. “Nederland is de tweede exporteur van landbouwproducten, na de Verenigde Staten. Het is niet voor niks dat vijftien van de twintig grootste agrifoodbedrijven in de wereld een onderzoeksafdeling hebben in Nederland. Sinds 1995 is de Nederlandse agrisector erin geslaagd om flinke productiegroei gepaard te laten gaan met een verlaging van de milieudruk. De Nederlandse agrarische sector heeft per kilo product de minste impact op het milieu. We kunnen deze uitdagingen aan.”

Opnieuw haalt Heimovaara de Amerikaanse professor Porter aan. “Onze gegevens suggereren dat het milieu niet hoeft te worden opgeofferd op de weg naar economische vooruitgang. Integendeel, de landen met de meest strenge milieuregels lijken het meest concurrerend en economisch het meest succesvol te zijn.”