Verder dan stikstof

We moeten verder kijken dan stikstof en teruggaan naar vroeger is geen optie. Want hoewel stikstof momenteel ontzettend urgent is, blijven er ook andere opgaven die aandacht vragen en zullen gaan vragen. Maar ook deze uitdagingen zal de Nederlandse landbouw aankunnen

Eigenlijk ontkom je er niet aan om in deze tijden te schrijven over stikstof. De problemen die het land ermee heeft, de problemen die de natuur ermee heeft, de problemen van de boeren en de problemen van de industrie.

Ik zou kunnen gaan schrijven dat veehouders de ­afgelopen 25 jaar al veel reductie hebben gerealiseerd, dus ontzie ze even. Of dat de oorzaak van deze stikstof­crisis te vinden is bij een aantal planten in natuurgebieden die niet tegen stikstof kunnen. Of ik zou me kunnen afvragen waarom we liever orchideeën willen dan bramen. Of dat er een economische crisis op de loer ligt als de bouw niet weer snel aan de slag kan. Of dat er best wel manieren zijn om de ammoniakemissie te verlagen, bijvoorbeeld door minder eiwitrijk te voeren, meer te weiden en mest verdund met water uit te rijden. Maar ook dat er wel heel veel ‘uit de kast’ gehaald moet worden om overal in Nederland de gestelde ‘kritische depositiegrens’ te halen. Of dat het boerenprotest van 1 oktober heel succesvol was en tot veel begrip heeft geleid bij de maatschappij. Of dat het begrip van de maatschappij eindig is bij veelvuldige trekkeroptochten. Of over het belang van metingen en modelberekeningen.

Maar ik zou ook kunnen schrijven dat de stikstofopgave niet nieuw is en niet veranderd is. En dat de veehouderij vooral verrast is door de hoge urgentie van het probleem, toen de rechter het PAS ongeldig verklaarde. Maar ik doe het niet. Alles is vast al geschreven en besproken. Het is genoeg. En vervolgens moet ik bekennen dat ik de materie te complex vind om hier echt wat zinnigs over te schrijven. En hopelijk zeggen we over een tijdje, als dit allemaal achter de rug is: ‘Weet je nog toen we in een stikstofcrisis zaten?’

En er is meer dan stikstof. Want, zoals Louise Fresco onlangs in de NRC schreef, dringt het langzamerhand tot ons door dat de diverse problemen om ons heen – voedsel, biodiversiteit, klimaat, energie, milieu, water – niet los van elkaar staan. Ze zijn het gevolg van een lange geschiedenis waarin de mens, zeker sinds de industriële revolutie, de omgeving naar zijn hand heeft gezet. En verder geeft ze aan ‘maar het is onjuist om pre-industriële generaties te idealiseren om hun harmonieuze relatie met de natuur. Net als dat het onjuist is om te denken dat ons voedsel nu onveiliger is dan ooit, ons water vervuilder, landbouw destructiever en de mens ongezonder.’

Hieruit blijkt dat we verder moeten kijken dan stikstof en dat teruggaan naar vroeger geen optie is. Want, hoewel stikstof momenteel ontzettend urgent is, blijven er ook andere opgaven die aandacht vragen en zullen gaan vragen. Denk aan de broeikasgasemissies, oppervlaktewaterkwaliteit, maar ook het inkomen. En tot nu toe heeft de innovatiekracht van de Nederlandse landbouw zich keer op keer bewezen. Fresco schrijft ook ‘van heinde en verre komt men vol bewondering kijken hoe in Ne­derland vernieuwingen tot stand komen en hoogwaar­dige landbouw zich steeds beter verhoudt tot natuur en milieu’.

Dus ook deze uitdagingen zal de Nederlandse landbouw aankunnen. Zeker als we met zijn allen op zoek gaan naar oplossingen, willen leren van fouten, van elkaar en van pioniers. Vakmanschap en voorkomen van verspilling zijn een mooi startpunt daarbij. Iets waar we met het project Koeien & Kansen al jaren mee bezig zijn.