Sodagrain: meer melkeiwit, lagere voerkosten

09-03-2018 Updated on: 20-01-2023

Management Management

Foto: Hans Prinsen

Sinds voerleveranciers tarwe in bulk ontsluiten, voeren meer veehouders sodagrain. Deze krachtvoervervanger kent geen verdringing en bespaart op de voerkosten.

Sodagrain of ontsloten tarwe kan rekenen op meer aandacht. Een kleine groep veehouders voert al sinds de jaren negentig deze krachtvoervervanger, maar de bewerkelijkheid belemmerde een verdere opmars. Onder meer voermengwagenproducent Keenan promootte ontsloten tarwe bij veehouders. Veehouders ervoeren de agressiviteit van de natronloog en de bewerkelijkheid als groot struikelblok om ontsloten tarwe te voeren, waardoor dit voer eigenlijk nooit echt voet aan de grond kreeg.

Niet alleen het werken met natronloog was gevaarlijk voor veehouders zelf, de voermengwagen leed ook onder het agressieve goedje. Nu verschillende mengvoerleveranciers door het leveren van een kant-en-klaar product de veehouder werk uit handen neemt, wordt het voeren van sodagrain interessanter. Daarnaast is sodagrain Vlog-waardig (Vlog = Verband Lebensmittel ohne Gentechnik) te leveren. Daarmee past het binnen de toenemende vraag naar gmo-vrije productie van melk.

De voerleveranciers mengen tarwe en natronloog op een centrale plaats en leveren het product vervolgens los gestort of in een slurf op het erf. Dat laatste wordt het meest geadviseerd. De kosten voor het zelf maken, liggen volgens onafhankelijk voeradviseur Henry van Ittersum rond de 20 cent per kilo: “Tarwe kost gemiddeld 17 tot 18 cent per kilo, voor natronloog ben je ongeveer 2 cent kwijt. Geleverd door een voerleverancier is natuurlijk wat duurder maar ook dan heb je scherpe prijzen. Ga je voor de zekere bewaring met een slurf, dan ben je
1 tot 2 cent per kilo duurder uit dan los gestort.”

Graan toegankelijk maken

Sodagrain is in principe niets anders dan tarwekorrels die zo bewerkt zijn dat de koe deze kan verteren. Zonder behandeling of pletten kunnen pens en darmen de korrels niet verteren en schijt een koe de korrels gewoon uit. Door tarwe te mengen met natronloog (soda en water) brandt het schilletje van de korrel en wordt de gehele korrel zacht waardoor de korrel wel verteerd kan worden. Op 1.000 kilo tarwe wordt 2,5 tot 3,5% soda toegevoegd, na het mengen van de tarwe met de soda wordt vervolgens 100 tot 120 liter water per ton toegevoegd. Door de reactie van de aan de korrels plakkende soda en water wordt het schilletje van de korrel gebrand. Nadat het product op een hoop gestort is, begint het broeiproces waarbij de korrel helemaal vrijkomt.

Vervolgens wordt de hoop losgetrokken om het product te laten afkoelen.

Het mengen van tarwe en natronloog moet wel goed gebeuren. Een kleine ophoging van natronloog in een voorraad kan schadelijk zijn voor de koe. Natronloog is basisch en brandt overal doorheen. In slecht gemengde vorm kan er dus schade aan de ingewanden van de koe ontstaan.

Stabiele energiebron in rantsoen

Sodagrain is een stabiele energiebron in het rantsoen. Door de bewerking wordt de tarwe in feite voor een deel bestendig zetmeel, maar wel een met een DVE van 119. Ter vergelijking, maismeel heeft ook rond de 1.200 VEM maar een DVE van 87. “Een koe kan er meer mee. Eiwit en energie komt langzaam vrij en een koe kan er in de pens meer darmverteerbaar eiwit uit vormen, waardoor ze ook meer melk en melkeiwit kan produceren”, legt Richard ter Beek, verkoopleider rundvee bij AgruniekRijnvallei uit. Door de natronloog lost niet alleen de huid van de korrel op, de korrel zelf wordt ook zachter, maar komt ondanks dat, uiteindelijk in zijn geheel in de pens terecht en valt daar pas uit elkaar. De stabiliteit van sodagrain komt ook door de vorming van natriumbicarbonaat tijdens het ontsluitingsproces. Het pH-niveau in het eindproduct kan oplopen tot 11. In elke kilo sodagrain zit ongeveer 25 tot 30 gram natriumbicarbonaat. Het bijvoeren van een buffer bij snelle rantsoenen is daardoor minder noodzakelijk, in rustigere rantsoenen kan een buffer achterwege blijven.

Veilig en schoon werken met sodagrain

Het overgrote deel van de veehouders die sodagrain voeren, krijgen het product kant-en-klaar aangeleverd door hun voerleverancier. Toch blijft sodagrain een gevoelig product, schimmelvorming ligt al snel op de loer. De belangrijkste aandachtspunten voor het maken en bewaren van sodagrain op een rij:

gebruik handschoenen en een beschermingsbril tijdens het mengen van het graan met natronloog;
meng graan en natronloog goed. De natronloog is goed ingewerkt als de korrels wit uitslaan;
voeg het water in delen toe, niet de totale hoeveelheid in een keer. Met een kleine hoeveelheid water is de concentratie natronloog hoog en brandt de huid van de graankorrel goed weg;
sla sodagrain droog en afgedekt op een schone plaats op. Sodagrain trekt vocht aan en elke minimale vervuiling zorgt voor schimmelvorming;
opslag in een slurf of een goed afgedekte kuil heeft de voorkeur;
ook bij opslag in een slurf is een schone omgeving belangrijk. Stof en vuil veroorzaken schimmel.

Sodagrain past in principe in elk rantsoen. In maisrijke rantsoenen kan het de energierijke aanvulling volledig vervangen, een eiwitrijke aanvulling voor een groot deel. “Voordeel is dat sodagrain weinig verdringing geeft. Je kunt in grasrijke rantsoenen in tegenstelling tot bijvoorbeeld extra krachtvoer wel de kilo’s gras blijven voeren waardoor het aandeel ruwvoer omhoog gaat. De sodagrain geeft een hoog energetisch rantsoen. Je kunt het daarom ook goed als krachtvoervervanger voeren”, stelt Van Ittersum. Bij snelle graskuilen adviseert Van Ittersum om bierbostel of sojahullen bij te voeren om de pens wat af te remmen.

Bij droge rantsoenen en bewaring in losse stort wordt het bijmengen van water in het rantsoen geadviseerd. Los op een hoop gestort, droogt de bovenste laag korrels altijd wat in wat de vertering bemoeilijkt en waardoor er korrels in de mest te vinden zijn. In droge rantsoenen zien koeien ook kans om naar de korrels te zoeken, omdat de korrels gemakkelijker door het voer heen zakken. Sodagrain is niet uitgesproken smakelijk, maar koeien willen er wel op selecteren.

Verlaging krachtvoerkosten

Sodagrain is dus een energierijke toevoeging aan het rantsoen waarmee op enkelvoudige energierijke producten en op krachtvoer bespaard kan worden. Bij vervanging van een energierijk enkelvoudig product in een maisrantsoen kan de besparing al vlot een dubbeltje per koe per dag zijn. In een grasrijk rantsoen kan ook nog een deel krachtvoer vervangen worden waardoor de besparing nog wat hoger dan de gestelde 4 cent uitvalt.

Met lagere voerkosten en een hoger melkeiwit levert het voeren van sodagrain een hoger saldo op.

Door de betere vertering van eiwit kan een koe meer melkeiwit vormen. Uit een proef van AgruniekRijnvallei op 3 melkveebedrijven blijkt dat de melkgift een kilo per dag steeg en het eiwitgehalte met 0,02% toenam. Bij de gemiddelde melkprijs van 36 cent van afgelopen jaar komt dat neer op
36 cent per koe per dag aan melkgeld, op jaarbasis voor een bedrijf van 100 koeien ruim € 13.000.