Keuzes bij een renovatie goed afwegen

Tussen 2005 en 2015 zijn veel nieuwe stallen gebouwd. Een deel ervan is toe aan renovatie. Niet per se vanwege slijtage, maar ook zijn inzichten in de loop van de jaren veranderd. Renovatie kost veel geld, dus het is belangrijk om alle opties goed te wegen.

Renovatie van stallen is van alle tijden. Waar voorheen renovatie vooral bij verouderde situaties uit de jaren tachtig en negentig hard nodig was, gebeurt dat nu ook bij meer moderne stallen. Tussen pakweg 2005 en 2015 zijn immers veel nieuwe stallen gebouwd. Over het algemeen prima stallen, maar ook daar gaat de tand des tijds niet aan voorbij.

Typisch voor die stallen is dat ze steeds ruimer werden, aldus Stefan van Summeren, manager en senior adviseur bij bouwadviesbureau Rombou, dochteronderneming van Flynth. “Er zit vaak voldoende hoogte in die stallen, dat is het probleem niet. De laatste jaren is er wel meer aandacht voor het aantal vreetplekken, dus weer vaker twee rijen ligboxen per voergang.” Vaker dan de generatie hiervoor (voor circa 2005) zijn deze stallen uitgevoerd met een geïsoleerd dak en melkrobots, ziet de adviseur.

Het bepalen van het beste moment voor renovatie is, vanzelfsprekend, bedrijfsafhankelijk. Het kan zijn dat dat de constructie en/of inrichting technisch is verouderd/versleten. Of de stal voldoet niet meer aan nieuwe eisen en inzichten rondom maatvoering en uitvoering omwille van gezondheid, koecomfort en arbeid. Ook eisen in verband met emissiebeperking en welzijn kunnen (mede) aanleiding zijn.

Het juiste moment kan ook afhangen van een aankomende bedrijfsopvolger. Hans Scholte, bedrijfsadviseur en sectorleider melkveehouderij bij Flynth, adviseert een aantal jaren voor de overname het bedrijf op orde te hebben. “Dat maakt de overname straks beter mogelijk.” Op de achtergrond speelt mee dat groei voor de meeste bedrijven voorlopig niet aan de orde is. “Vroeger werd in de aanloop van een overname een groeisprong gemaakt van bijvoorbeeld 60 naar 120 koeien. Daardoor werd het mogelijk meer rendement te maken. Dat is nu veel minder vanzelfsprekend.”

Helicopterview over het bedrijf

Voordat veehouders kiezen voor renovatie is het verstandig in een helicopterview over het hele bedrijf, de mogelijkheden en ontwikkelingen voor de komende jaren te bekijken. Kortom, een renovatie moet passen in de langeretermijnvisie, zeker als er een overname of uitbreiding aan zit te komen, of stoppen op termijn in beeld is. “Ook omdat de kosten voor renovatie fors zijn opgelopen. Net als bij nieuwbouw is het gemiddeld 50% duurder dan vijf, tien jaar geleden”, vult van Summeren aan.

Een forse renovatie kan zo een paar ton kosten, wat niet iedereen op de plank heeft liggen. En financiering is niet meer vanzelfsprekend. Scholte: “De 25% beste bedrijven realiseert een marge die 6 tot 7 cent per kilo melk hoger ligt dan op het gemiddelde bedrijf. Ze kunnen daardoor makkelijker stappen zetten. Goede plannen worden nog altijd door de bank gefinancierd.”

Een andere mogelijkheid als een renovatie of overname zich aandient, kan volgens Scholte ook buiten het eigen bedrijf liggen. Er staan en komen veel melkveebedrijven te koop. In plaats van renoveren kan een courant bedrijf in de regio of elders in het land voor de lange termijn meer mogelijkheden bieden. Dat kan een verplaatsing zijn of een tweede locatie erbij. Belangrijk is dan om er in het geheel op vooruit te gaan, zoals in aantallen, hectares en/of ontwikkelingsmogelijkheden. Juist verplaatsers in provincies met een hoge gronddruk en -prijzen profiteren van de lagere grondkosten in andere delen van het land.

Andere opties om langs te lopen, zijn bijvoorbeeld omschakelen naar biologisch, verbreden en stoppen. Bedrijven in Noord-Brabant krijgen vanaf 2026 voor oudere stallen met strengere emissienormen te maken. Dat kan ingrijpende consequenties hebben. Voor piekbelasters ontstaan wel nieuwe mogelijkheden dankzij de innovatieregeling die medio oktober is geopend en de verplaatsingsregeling voor dezelfde groep vanaf 6 januari volgend jaar.

Complete plaatje in beeld hebben

Bij het plannen van de renovatie heeft Van Summeren een aantal punten om voor de langere termijn rekening mee te houden. Een belangrijk aspect is wat er nu of straks met de mest gaat gebeuren: bij verwerken of biogas is een dichte vloer wenselijk en geen of een andere kelderopstelling nodig. Andere aandachtspunten zijn onder andere koecomfort/dierwelzijn, weidegang, het aantal vreetplekken, de keuze voor het melksysteem en een efficiënte indeling qua looplijnen. De inrichting moet bijdragen aan het voorkomen van rangordeproblemen en daarmee onrust.

Hij benadrukt het belang om het hele plaatje in beeld te hebben. In het verleden werd nog vaak snel een vergunning aangevraagd met alle bijbehorende kosten, terwijl het uiteindelijk niet te realiseren was. “We werken daarom eerst het bouwplan schetsmatig uit en stellen een stikstofscan en kostenbegroting op. Met de collega’s van subsidie en energie kijken we of het plan voldoet, of kan voldoen aan subsidiemogelijkheden als Mia/Vamil, SDE en innovatieregelingen. Op basis hiervan wordt de financiële haalbaarheid bedrijfseconomisch getoetst. Dan pas gaan we verder met het uitwerken en aanvragen van de benodigde tekeningen en vergunningen.”

Meer aandacht transitieperiode

Adviseurs constateren dat de toegenomen aandacht voor gezondheid en verzorging een belangrijk rol speelt bij renovatie. Eric Pijnappels, projectleider bouw bij DLV Advies, merkt bij renovatie meer aandacht voor de transitieperiode inclusief droogzetten en klauwen/beenwerk. Ook voor probleemkoeien is meer ruimte. Een centrale behandelbox en strohok worden nu veel meer toegepast dan in de stallen van vijftien of twintig jaar oud. “Er zijn ook stallen van die leeftijd waarin dat geregeld is. Maar ondernemers die destijds zuinig hebben gebouwd, lopen daar nu tegenaan.” Het maken van dergelijke voorzieningen kan soms in de bestaande stal, maar meestal is extra ruimte nodig. Zolang de dieraantallen niet toenemen, hoeft het voor de omgevings- en NB-vergunning geen probleem te zijn.

‘50% is bouwen duurder dan vijf, tien jaar geleden’

De keuzes bij de inrichting zijn, net als bij nieuwbouw, heel persoonlijk. De één kiest bewust voor diepstrooiselboxen, de ander haalt ze er juist uit en verbouwt de ligplaats met koematrassen. Belangrijk is dat in alle gevallen de inrichting aan de eisen voldoet die specifiek voor dat systeem gelden, met name de afmetingen en de uitvoering. “Vaak schort het hieraan bij ombouwen”, constateert Pijnappels. Persoonlijke voorkeuren zijn ook bij de melkstal merkbaar. De trend is: automatisch melken omwille van de productie, diergezondheid en arbeidsgemak, maar een deel van de ondernemers blijft bewust zelf melken. De voorkeuren van een eventuele opvolger zijn ook vaak een reden om nu andere keuzes te maken.

Kosten in de hand houden

Om de kosten in de hand te houden is het goed te kijken naar wat nodig is en wat niet. Dat begint met de ruimte, want vierkante meters kosten geld. Van Summeren rekent met een bedrag van € 350 tot € 400 per vierkante meter. Het is voor iedere ondernemer situatieafhankelijk wat ruimte mag kosten, bijvoorbeeld voor een strohok of voor meer plek rond de robots.

Verder zitten er behoorlijke prijsverschillen in stalinrichting. Denk aan type en uitvoering van boxen en voerhek. Ook robotisering in voeren en melken kost veel geld. Daar staan natuurlijk wel voordelen in de exploitatie tegenover, zoals lagere arbeidskosten en secuurder kunnen werken.

Een goede mogelijkheid om kosten te besparen, is met gebruikte materialen. Zeker in deze tijd met veel stoppers is er veel aanbod. Dat kan met name bij robots/melkinstallaties, koelapparatuur en stalinrichting. Maar ook spanten, sandwichpanelen, deuren, ventilatoren, voerstations en andere apparatuur zijn vaak prima herbruikbaar.

Een grote investering die adviseurs niet snel zouden doen, is in bestaande stallen isolatie toepassen. Bij nieuwbouw gaat dat gemakkelijker en (daardoor) goedkoper om het van buitenaf te doen. “Investeren in ventilatoren en/of koeling kost veel minder en werkt ook goed”, aldus Pijnappels. Isolatie kan overigens wel nodig zijn om voor de MDV-regeling voldoende punten te scoren.

René Stevens