Emissiearm is steeds meer puzzelen

De afgelopen decennia heeft de melkveehouderij kennisgemaakt met meerdere emissiearme stalsystemen. In de meeste gevallen ging dat met speciale vloeren die door de tijd heen telkens zijn verbeterd. Er zijn inmiddels meerdere varianten met aanpassingen aan roosters, vloeren met regelmatige mestafstort en dichte (sleuf)vloer met eindafstort, altijd in combinatie met een mestschuif of mestrobot. Daarmee is de ammoniakemissie uit stallen verlaagd en is voldaan aan emissie-eisen bij nieuwbouw en renovatie.

Het toepassen van emissiearme systemen is inmiddels een stuk complexer. Zo zijn luchtwassers bij natuurlijke geventileerde melkveestallen bij nieuwe vergunningen al enkele jaren niet meer toegestaan. Dit jaar oordeelde de Raad van State dat drie vloeren in het kader van de Natuurbeschermingwet niet zonder meer mogen worden gebruikt. Lopende aanvragen staan ‘on hold’. Toepassing is alleen mogelijk als de ammoniakemissie voor de desbetreffende stal vooraf wordt berekend of achteraf gemeten (‘passende beoordeling’). Deze vloeren blijven wel op de RAV-lijst en zijn bruikbaar bij de milieuvergunning.

De veehouderij staat niet helemaal met lege handen maar de route naar een vergunning is de laatste jaren complex en daarmee tijdrovend en duur geworden. Gelukkig zit de sector niet stil en vindt op allerlei terreinen innovatie plaats die mogelijk op termijn bruikbaar systemen oplevert (zie kader). Eén van de meest concrete innovaties met ook nog eens een zeer lage emissiefactor is de Lely Sphere.

Naar randzaken kijken

Eric van den Hengel, voorzitter van Stichting I-VEE, het kenniscentrum voor emissiereductie, ziet dat de huidige situatie veel bedrijven onzekerheid geeft. Toch benadrukt hij dat de oplossing voor stikstofproblemen in innovatie zit. Van den Hengel is ervan overtuigd dat een schone vloer het uitgangspunt blijft voor emissieverlaging in de melkveehouderij, eventueel in combinatie met andere technieken. “We weten dat deze vloeren in de basis werken, dat is wetenschappelijk onderzocht. Er wordt nu twijfel gezaaid over de effectiviteit. Het ontwerp is goed, maar in aanleg en gebruik zijn verbeteringen nodig.”

Van den Hengel benadrukt dat naast innovatie ook goed naar randzaken moet worden gekeken. “Gescheiden dikke fractie in boxen geeft bijvoorbeeld een extra uitstoot van 3 tot 5 kilo ammoniak per plaats. Daarmee wordt de reductie door vloeren tenietgedaan. Zo zijn er meer omstandigheden in en om de stal die de uitstoot van ammoniak kunnen verhogen en een reden zijn van emissies van ammoniak.”

Ook Stefan van Summeren, manager en senior adviseur bedrijfslocaties bij Flynth-Rombou, schrijft emissiearme vloeren niet af. “Het lijkt erop dat de vergunningverlening met emissiearme vloersystemen tot stilstand is gekomen. Maar dit betekent niet dat er voor vloeren geen perspectief meer is. Als er wetenschappelijke zekerheid ontstaat over deze systemen kan vergunningverlening weer op gang komen. Veel hangt af van de onderzoeken die de minister van LNV heeft afgekondigd.”

Andere emissies dan ammoniak

Bij de ontwikkeling van nieuwe systemen wordt met een scheef oog ook naar andere emissies dan ammoniak gekeken, aangezien reductie van broeikasgassen hoger op de prioriteitenlijst komt. Vooral methaan en lachgas worden daarbij genoemd. Deskundigen verwachten dat toekomstige systemen daarom altijd een combinatie van maatregelen zijn; enkelvoudige systemen redden het gewoon niet met de aangescherpte emissie-eisen én reductie van meerdere stoffen.

Toch waarschuwt ammoniakdeskundige Gert-Jan Monteny van de stichting I-VEE om het niet te complex te maken. “We weten niet of en wanneer vermindering van broeikasgasemissies een beleidsregel gaat worden. Het kan een generatie duren voordat er iets als een methaan-wet komt.” De focus ligt bij nieuwe plannen daarom wat hem betreft op ammoniak. Tenzij er systemen komen om lucht te reinigen, zoals luchtwassers voor ammoniak doen. Wat dat betreft schrijft Monteny luchtwassers nog niet af. “Je zou naar nieuwe stalconcepten moeten met conditioneren, dus het hele stal- en klimaatsysteem opnieuw engineeren.” Wat blijft is dat de overheid liever naar bronmaatregelen wil in plaats van end-of-pipe. Ook energiegebruik is een lastige als het gaat om duurzame emissiesystemen, wat trouwens aan de Lely Sphere als nadeel kleeft.

Kelderloos bouwen met ontmesting

De vraag is wat veehouders met bouwplannen nu moeten doen. Van Summeren benadrukt dat vandaag nog steeds emissiearme technieken zijn toegestaan dus ondernemers kunnen een vergunning aanvragen. “De bouwvergunning komt dan later wel.” Een disclaimer is volgens hem of de uitspraak van de Raad van State niet breder geïnterpreteerd moet worden; mogelijk heeft dat gevolgen voor andere emissiearme stalsystemen in de melkveehouderij. Een andere optie is een proefstalstatus aanvragen voor een eigen systeem, maar daar gaat veel tijd inzitten met blijvende onzekerheid.

Ondernemers kunnen de installaties in de stal zo goed mogelijk aan laten sluiten bij de ontwikkelvisie voor het bedrijf. Een opzet waar op toekomstige eisen wordt ingespeeld is kelderloos bouwen met dagontmesting. Dat verlaagt niet alleen de ammoniakemissie maar ook de uitstoot van methaan uit de stal. Ondanks dat systemen niet afgerekend worden op methaanuitstoot, is bekend dat snelle mestverwijding helpt. Overigens komt veruit het grootste deel van methaan vrij bij de vertering in de pens en ‘maar’ 20% uit mestopslag.

Bedrijven met ambities in vergisten kunnen insteken op dagverse (drijf)mest waarbij de mest en urine (grotendeels) bij elkaar blijven omwille van de verpompbaarheid. Een eventuele scheiding van digestaat vindt na het vergistingsproces plaatst. Voor bewerken van mest zijn juist aparte dikke en dunne fractie het beste te gebruiken, wat vooralsnog buiten de stal met een scheider gebeurt. Uit de dunne fractie is stikstof te winnen; dikke fractie kan worden verwerkt tot compost of bodemverbeteraar. Dit is ook het principe van het systeem Gazoo van JOZ (zie kader).

Een interessante denkrichting is scheiden van mest en urine zodat geen drijfmest ontstaat. Dat wordt mogelijk ook om een andere reden belangrijk. Twee jaar geleden adviseerde de commissie Remkes om drijfmest binnen tien jaar af te schaffen. Remkes noemt niet alleen ammoniakvorming als nadeel van drijfmest, maar ook de vermeende negatieve impact op de biodiversiteit en bodemkwaliteit. Omdat altijd vermenging plaatsvindt tussen mest en urine is het een lastig proces waarvoor nog geen bruikbare praktijksystemen zijn. Er zijn overigens geen signalen dat er een serieus verbod wordt overwogen maar het heeft het besef om te zoeken naar nieuwe systemen wel aangewakkerd. Er zijn technieken in ontwikkeling die een eind komen (zoals Cow Toilet en de nieuwe vloeren Dairy Welfare Floor en Blue Label) maar volledige scheiding is nog een stap te ver.

‘Gerechtelijke uitspraken knellen’

Het nieuwe stikstofbeleid en strenge Brabantse eisen geven een impuls aan de innovatie. Onzeker is of de ontwikkelingen snel genoeg gaat om de deadline van 2030 die de overheid stelt, te halen. Monteny: “Als je naar de RAV-lijst kijkt zijn er voldoende emissiearme systemen en gaan er ook nog meer bijkomen. Wat knelt zijn de gerechtelijke uitspraken.” Daardoor kunnen niveaus van emissie worden aangepast zodat een systeem gechargeerd van de ene op de andere dag niet meer bruikbaar is. Volgens hem zitten er in de lopende onderzoeken heel aardige ‘doorbraak-technologieën’ maar deze hebben nog een hele route te gaan. Van den Hengel ziet ook heil in het verbeteren van bestaande technieken. Daar wordt ook al op meerdere plaatsen naar gekeken. “Dan kun je binnen enkele jaren grote stappen zetten. Voor echt vernieuwende concepten is een veel langere adem nodig.”