De oplossing komt nooit alleen uit een flesje

Vaccineren van melk- en jongvee staat de laatste jaren in de belangstelling. Het blijft echter een gedegen afweging vragen tussen kosten en baten, waarbij alléén de oplossing uit het flesje halen meestal niet genoeg zal zijn.

Vaccinatie bij melk- en jongvee gebeurt vaker dan pakweg tien jaar geleden. Dat heeft onder andere te maken met de toegenomen aandacht voor gezondheid en beperking van antibiotica. Zodoende vindt een verschuiving plaats van curatief naar preventief gebruik. Door het landelijk programma nam enten tegen IBR en BVD toe. Wat ook meehelpt is dat farmaceuten de afgelopen jaren nieuwe vaccins hebben gelanceerd, zoals tegen mastitis en BVD.

Verder is er met name op grote bedrijven meer noodzaak tot planmatig werken en beperken van risico’s. Het besef dat ‘brandjes blussen’ veel tijd kost en de routine uit de werkzaamheden haalt, maakt dat ondernemers voor zekerheid kiezen. “Op zulke bedrijven wordt vaker over vaccinatie gesproken”, aldus Bouwen Scheijgrond, dierenarts bij Dier-N-artsen in Oosterhout. Hij is tevens bestuurslid bij dierenartsenorganisatie ­KNMVD.

Vaccins voor twee typen ziektes

Er zijn vaccins tegen twee typen ziektes. Ten eerste ziektes die landelijk voor de gehele sector voor problemen kunnen zorgen, ­daarnaast tegen ziektes die je als bedrijf graag buiten de deur wilt te houden (bedrijfsgebonden). Onder de eerste categorie vallen vaccins tegen IBR, BVD en blauwtong. Dat is vooral preventief van aard. Voorbeelden van bedrijfsgebonden ziekten zijn kalverdiarree, pinkengriep en mastitis (zie kader Vaccinaties tegen beperkt aantal aandoeningen). De ­vaccins maken onderdeel uit van de gezondheidsaanpak op een bedrijf. Een ontwikkeling die het gebruik van vaccins en geneesmiddelen juist kan beperken is de fosfaatreductie. Op veel bedrijven is meer ruimte in de stal en zijn probleemkoeien geruimd, wat gunstig is voor de ziektedruk. “Maar voor de meeste bedrijven is dit echter maar een tijdelijke situatie. En als bedrijven jongvee elders opfokken en weer aanvoeren neemt het risico juist toe”, schetst Monique Driesse, dierenarts bij Boehringer Ingelheim.

Verschillen tussen praktijken

Landelijke cijfers over het gebruik van vaccins zijn bekend bij Fidin maar niet openbaar. Instanties als GD en WUR hebben er geen zicht op. Dierenartsenpraktijken hebben wel eigen gegevens maar toepassingscijfers verschillen; in de ene praktijk is vaccinatie meer ingeburgerd dan in de andere. Ook hebben gezondheidsproblemen en aanpak deels een regionaal karakter. Driesse verwacht dat dierenartsenpraktijken in het zuiden wat eerder tot vaccinatie overgaan. “Bij varkens is vaccinatie veel meer gebruikelijk waardoor dierenartsen er meer mee bekend zijn.”

In algemene termen is wel wat te zeggen over het gebruik. Naast vaccinatie tegen IBR en BVD wordt al jaren structureel tegen kalverdiarree en pinkengriep gevaccineerd. Dat blijft vrij stabiel. In mindere mate vindt vaccinatie plaats tegen ringschurft en longwormen. Een toename is te zien bij de vaccinatie tegen mastitis. Dat is verklaarbaar doordat er minder mogelijkheden met antibiotica zijn en de algemene aandacht en belang van een goede uiergezondheid.

Om een indicatie te geven: vorig jaar kwam uit een enquête van MSD onder 8.000 melkveehouders naar voren dat 40% van de bedrijven vaccineert tegen pinkengriep. Iets minder dan de helft daarvan vaccineert alleen in het najaar en de winter; de andere helft vaccineert het hele jaar rond, dus ook in de zomerperiode. Overigens blijkt uit dezelfde enquête dat de dierenarts een bepalende rol speelt; 60% laat de keuze voor vaccinatie afhangen van het advies van de dierenarts. De mening van andere erfbetreders, met name de voeradviseur en handelaar, bepaalt maar in 9% van de gevallen de keuze voor vaccineren.

Weerstand tegen enten

Dierenartsenpraktijken zijn in het algemeen van mening dat het verantwoord inzetten van vaccins bijdraagt aan de gezondheid van de veestapel. Toch is er onder veehouders ook weerstand, merkt Scheijgrond. Dat komt door problemen met vaccins tegen IBR twintig jaar geleden. Er kleven ook nadelen aan. Vaccinatie werkt weliswaar preventief maar het is wél een middel dat de dieren binnen krijgen. Naast dat het stress en bijwerkingen kan opleveren is de publieke en politieke opinie kritisch over toedienen van middelen.

Een andere factor die houding ten aanzien van vaccins bepaalt, is de financiële situatie. Scheijgrond merkt dat in tijden van royale verdiensten veehouders gemakkelijker meedenken met een vaccinatiestrategie dan in tijden dat ze scherp op de kosten moeten letten. Vaccinatie kost al gauw enkele honderden tot duizenden euro’s per bedrijf (zie kader). Op een totale post gezondheidskosten van zo’n € 18.000 op een bedrijf met 200 koeien (€ 1 per kilo melk) zijn het geen grote bedragen, zeker niet als resultaten verbeteren. Aan de andere kant is elke euro er één en moet elke investering geld of andere voordelen opleveren.

Secuur te werk gaan

De kosten van vaccinatie zijn gemakkelijk in beeld te brengen; de baten lastiger. Driesse: “We weten wel wat een gemiddelde ziekte-uitbraak kost, maar verschillen tussen bedrijven zijn groot. Dat hangt bijvoorbeeld af van de mate waarin de ziekte problemen geeft en er secundaire ziektes bijkomen.” Ook de potentiële voordelen zijn lastig inschatten. “Een vaccin doet altijd iets want het draagt bij aan bescherming en weerstand. Het effect is echter afhankelijk van de ziekte en de mate waarin die problemen geeft.” En vaak zijn er al verbeteringen omdat de ondernemer bewuster met het probleem bezig is.

Bepalend voor succes is secuur te werk gaan, benadrukt Scheijgrond. Dat betekent met diagnostiek goed in beeld brengen wat er aan de hand is en rekening houden met andere factoren. Denk aan het klimaat, voeding, huisvesting en hygiëne. “Maar soms is het ook een kwestie van gewoon proberen, kijken of het vaccin aanslaat. En vaccineren is geen beslissing voor het leven dus als het effect te mager is kun je zo stoppen.”

Naast het inzetten van de vaccins is het belangrijk die andere factoren aan te pakken. “Alléén een vaccin geeft nooit het beste resultaat.” In de balans tussen de infectiedruk op het bedrijf en de weerstand van het dier kan een vaccin wel helpen het systeem de goede kant op te duwen. De dierenarts ziet dat met name bij kalverdiarree nogal gemakkelijk naar de ‘de oplossing uit het potje’ wordt gegrepen. “Terwijl daar eigenlijk nooit alleen de oplossing vandaan komt.”