Op de 20 grootste bedrijven staan gemiddeld 834 koeien

De ontwikkeling van de melkveehouderij is goed af te lezen in de cijfers van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS). Ondanks dat cijfers altijd wat achterlopen en niet alles beschikbaar of bruikbaar is voor analyses, geven ze een goed inzicht in de huidige stand van de Nederlandse melkveehouderij. Door Cor Pierik, landbouweconoom bij het CBS, zijn met die cijfers een aantal interessante getallen boven water gehaald. Typerende en opvallende aspecten zijn weergegeven in de tabellen en grafieken op deze pagina’s. De snelle groei van de afgelopen jaren, invoering van fosfaatrechten en stoppende bedrijven zijn allemaal terug te zien in de cijfers.

Gemiddeld intensiever

Uit de tabel Aantal koeien per bedrijf ligt gedaald blijkt duidelijk de consequente afname van het aantal melkveebedrijven. In 2018 staat de teller op 15.465 bedrijven met hoofdactiviteit melkvee. Meer opvallend, maar goed verklaarbaar, is de ontwikkeling van de gemiddelde omvang. Piekte deze in 2016 nog net boven de 100 koeien per bedrijf; in 2017 is vanwege de fosfaatregelgeving een lichte daling gezien die in 2018 nog niet is hersteld. Doordat vooral de kleinere bedrijven afhaken en een deel van de blijvers nog is gegroeid, tikt het gemiddeld aantal koeien inmiddels weer de 100 stuks per bedrijf aan. In het aantal stuks jongvee is ook sinds 2017 een trendbreuk te zien, door dezelfde reden: veehouders zijn vanwege optimalisering van fosfaatrechten gekrompen in jongvee of hebben jongvee afgestoten.

Gelijktijdig met de groei van de bedrijven neemt ook de gemiddelde omvang in hectares per bedrijf toe. In 2018 heeft het gemiddelde melkveebedrijf 53,2 hectare in gebruik. Gras- en groenvoer (dus inclusief snijmais) is 51,8 hectare; de rest is akkerbouw. Bedrijven zijn dus gemiddeld intensiever geworden. Opvallend is dat het areaal snijmais, na een jarenlange daling in oppervlakte, sinds 2017 weer licht stijgt. In 2018 is dat 6,9 hectare tegenover 6,4 hectare in 2015. Een verklaring daarvoor is waarschijnlijk dat meer bedrijven geen gebruik meer maken van derogatie.

Met 300 koeien gegroeid

De 20 grootste bedrijven van Nederland tellen nu 834 koeien en hebben 374 hectare grond in gebruik. In tien jaar tijd zijn ze met bijna 330 koeien gegroeid; het areaal met ‘slechts’ 62 hectare. Net als bij de gemiddelde bedrijfsomvang zijn de 20 grootste ­bedrijven in 2017 iets gekrompen maar hebben, meer dan het gemiddelde bedrijf, vorig jaar een forse groeispurt gemaakt.

Een iets gematigder beeld is te zien op de 500 bedrijven met de meeste koeien. Deze zijn in tien jaar tijd gegroeid van 226 naar 337 koeien en van 132 naar 153 hectare. Ook in deze categorie heeft vorig jaar nog groei plaats gevonden, maar veel minder extreem dan bij de 20 allergrootste bedrijven. Ook in areaal zijn deze bedrijven slechts met enkele hectares gegroeid de afgelopen jaren.

Kijkend naar de ontwikkeling van de economische omvang van de melkveebedrijven (zie op de volgende pagina de tabel: Bedrijven met omzet boven 3 miljoen stagneert), dan is het aantal bedrijven met een jaaromzet kleiner dan € 250.000 fors afgenomen. In 2018 zijn dat nog 3.495 bedrijven. In alle andere ­categorieën is een toename te zien tot en met 2016. Het aantal zeer grote bedrijven met meer dan € 3 miljoen omzet blijft na 216 stabiel op 10 bedrijven. De categorie eronder, € 1,5 tot € 3 miljoen omzet nam tot 2016 snel toe in aantal maar sindsdien blijven het 95 bedrijven die deze jaaromzet realiseren.

Wat opvalt is dat het totaal aantal koeien op de grootste bedrijven redelijk stabiel blijft, terwijl dat op alle bedrijven de laatste jaren aan het dalen is. Niet verwonderlijk zitten de meeste stoppers in de overige categorie en gaan waarschijnlijk meer fosfaatrechten daarvandaan naar de top 500-bedrijven in plaats van andersom.

Grootste omvang in Lelystad

Regionaal blijven er grote verschillen over waar de melkveebedrijven zich bevinden. Traditioneel is Friesland de melkveeprovincie bij uitstek en dat is nog steeds zo. In de top 10 van gemeenten met meeste koeien staan zes Friese gemeenten met op de eerste plaats Súdwest-Fryslân met 66.620 koeien op 610 melkveebedrijven (zie tabel Meeste koeien in Súdwest-Fryslân). Opvallend genoeg staan ook twee gemeenten uit Overijssel en twee uit Gelderland in de top qua aantallen koeien. Gemeenten uit het Zuiden en Westen ontbreken in dit lijstje. Er zitten veel koeien in deze gemeenten maar het zijn qua gemiddelde omvang niet de grootste bedrijven.

Een selectie daarop levert een heel ander beeld op (zie tabel Grootste melkveebedrijven in Lelystad). De gemeente met gemiddeld de grootste omvang is Lelystad in Flevoland. Daar telt het gemiddelde bedrijf 206 koeien. De provincie Flevoland is goed vertegenwoordigd, want ook Dronten met 158 koeien en Zeewolde met 151 koeien herbergen veel grote bedrijven. De meeste Flevolandse koeien staan ook in die laatste gemeente, namelijk ruim 12.000. De provincie met de meeste gemeenten in deze top 10 is Groningen. In Oldambt tellen de bedrijven gemiddeld 186 koeien.

Alle gemeenten met gemiddeld de grootste bedrijven bevinden zich dus in het Noorden, met één uitzondering: Reimerswaal in Zeeland. Alhoewel deze gemeente in Zuid-Beveland slechts acht bedrijven telt, zijn ze zeer goed aan de maat. Daardoor staat deze gemeente op de derde plaats.

Kleinste melkveebedrijven

Ook aardig is het overzicht met de kleinste melkveebedrijven van Nederland. Bij die selectie staat Meerssen in de provincie Limburg bovenaan met een gemiddelde bedrijfsomvang van 44 koeien op 8 bedrijven. De nummer twee is dan het Gelderse Ede met gemiddeld 49 koeien per bedrijf. Dat is echter op een totaal van 150 melkveebedrijven.

De gemeente met de allerminste koeien van Nederland is wederom Meerssen met 348 koeien, op de voet gevolgd door het Zuid-Hollandse Cromstrijen met 351 koeien. Opvallend is dat Amsterdam nog 19 bedrijven telt met totaal 1.280 koeien. In Utrecht zijn dat 14 bedrijven met 914 koeien. Rotterdam komt vanwege een te beperkt aantal niet in het overzicht voor.