Met subirrigatie inspelen op klimaatverandering

Op het erf van de familie Hampsink draait de voerrobot continu zijn rondjes over het erf. Het gezin verhuisde in 2008 van het Twentse De Lutte naar Emmer-Compascuum in Drenthe. Peter boert met zijn vrouw Hetty en zoon Gijs op een relatief nieuw melkveebedrijf. Het erf en de gebouwen maken een strakke en nieuwe indruk. In 2008 is het woonhuis en een ligboxenstal voor alle vee gebouwd. In 2014 kwam er een jongveestal bij, waarmee uitbreiding tot 250 koeien mogelijk was.

De maten boeren op egale dalgrond en hebben het melken en voeren geautomatiseerd. “We melken met vier Lely melkrobots en de Lely Vector voert volautomatisch onze koeien”, vertelt Peter Hampsink, één van de nieuwe deelnemers aan het project Nationale Proeftuin Precisie Landbouw (NPPL) in 2021. Hij wil graag aan de slag met subirrigatie op zijn bedrijf.

Drie droge zomers

“Het idee hiervoor is ingegeven door de afgelopen drie droge zomers. In 2018 en 2019 teerden we flink in op onze ruwvoervoorraad. In totaal misten we drie snedes en begin juni 2020 was onze graskuil op. Om onze voorraad weer op peil te brengen, hebben we vorig jaar 80 hectare grasland twee keer laten beregenen door een loonwerker. Dat was een flinke kostenpost.”

De familie Hampsink ging zich oriënteren op andere methoden voor een goede vochtvoorziening van hun grond. “Vorig jaar hebben we bij de familie Ulen in Brabant het subirrigatiesysteem van Promeco gezien. Het systeem werkt daar goed tegen verdroging van gewassen”, vertelt Hampsink. De Drentse melkveehouder wil graag met ondersteuning van het NPPL-project uitzoeken of subirrigatie ook rendabel te maken is op zijn bedrijf.

Hoe werkt subirrigatie?

In natte periodes gebruiken boeren drainagestelsels om overtollig water af te voeren. Met een aantal aanpassingen is datzelfde stelsel ook te gebruiken om water in de bodem te brengen in periodes van droogte. “Promeco heeft een techniek ontwikkelt waarmee je het grondwaterpeil zelfs per perceel afzonderlijk kunt sturen. Je kunt het ingestelde peil volautomatisch handhaven. Ton Broeders, eigenaar van Promeco, heeft voor ons bedrijf een plan uitgewerkt voor aanleg van een subirrigatiesysteem op 80 hectare grasland.”

Naast de aanleg van drainage op de percelen, moeten diverse verdeelputten, hoofddrains voor aanvoer en afvoer van water en meetdrains worden aangelegd. Ook is wateraanvoer nodig. Daarvoor zijn al drie aanvoerbuizen aangelegd om voldoende watertoevoer te borgen. “We laten alleen water toe als het nodig is. Door het omhoog halen van schuiven loopt water via buizen naar de lager gelegen percelen.” Het water komt vanuit het Oosterdiep, een kanaal, dat vanuit het IJsselmeer wordt gevoed. “Daarvoor hebben we toestemming van het waterschap Hunze en Aa, waar wij ook mee samenwerken.”

Voldoende water voor wortels

Het doel is om de grondwaterstand te regelen naar de waterbehoefte van het gras. “Met het gewenste ingestelde grondwaterpeil zorg je voor voldoende watertoevoer naar de plantenwortels. Zo kan bijvoorbeeld worden ingesteld dat er automatisch water wordt ingelaten, zodra het grondwaterpeil onder 70 centimeter is gezakt. Het systeem zorgt dan dat het peil automatisch weer naar 70 centimeter gaat.”

Een deel van het water wordt verbruikt door het gras en een groot deel zakt in de ondergrond en draagt bij aan een watervoorraad in de bodem om verdroging tegen te gaan. Het systeem bevat ook zeven, waardoor er zo min mogelijk verontreiniging vanuit het oppervlaktewater in de drainage komt. In het voorjaar van 2020 is Hampsing al begonnen met de aanleg van een drainagesysteem op 10 hectare grasland. Inmiddels liggen er drainagebuizen onder 20 hectare grasland.

Kosten-baten-analyse

Maatschap Hampsink wil graag uitzoeken of de baten van een subirrigatiesysteem opwegen tegen de kosten van de investering. “Een subirrigatiesysteem kost het dubbele van alleen drainage aanleggen. Je komt uit op ongeveer €3.500 tot €4.000 per hectare, terwijl drainage €1.800 per hectare kost. Voor al ons grasland is het een forse investering en dan wil ik wel weten of je dat terugverdient met de meeropbrengst van je land.”

Daarom wil Hampsink graag meedoen met het NPPL-project en zoekt hij ook naar financiële ondersteuning van het Waterschap Hunze en Aa en het Deltaprogramma Agrarisch Waterbeheer. Hij wil binnen vier tot vijf jaar een groot deel van zijn grond voorzien van subirrigatie. “Ik wil graag samen met het waterschap zoeken naar het optimale grondwaterpeil voor goede grasgroei. En bepalen hoeveel ton extra droge stof ik van een hectare grasland ga halen met subirrigatie. Want alleen dan weet je of investeren in dit systeem zichzelf terugverdient en hoe snel dat gebeurt. Dat vraagt dus veel meten, berekenen en monitoren van het waterpeil.”

De overheid heeft ook belang bij aanleg van subirrigatiesystemen, want ze wil zoveel mogelijk zoet water vasthouden en niet ongebruikt in de Noordzee terecht laten komen. “Subirrigatiesystemen kunnen een grote bijdrage leveren aan waterbuffering”, stelt Hampsink. Hij becijferde dat zijn 80 hectare grasland, met de plannen die er nu liggen, jaarlijks ongeveer 375.000 kuub water kan bufferen. “Water in de grond bufferen, is veel goedkoper dan opvang in oppervlaktewaterbassins. Er verdampt ook nog eens minder water en wateropslag in de bodem heeft veel voordelen voor de landbouw. Dat zijn drie vliegen in één klap.”