Voordelen pakken met tweede bedrijfslocatie

01-03-2022 Updated on: 20-01-2023

Management Binnenland

Melkveehouder Arjen Schoustra in Oosterwierum (Fr.). - Foto: Anne van der Woude

Meer melkveebedrijven werken met een tweede locatie. Er zijn verschillende manieren om dit in te vullen. Belangrijkste is dat een extra locatie het totale bedrijf versterkt en toekomstbestendiger maakt. Afstand kan een handicap zijn.

In de varkenshouderij is het fenomeen van meerdere locaties al decennialang gemeengoed. Eerst waren het vooral zeugenhouders met afmestlocaties, tegenwoordig zijn het ook volwaardige tweede of derde locaties.

In de melkveehouderij was de noodzaak nooit zo groot om het bedrijf elders uit te breiden, maar inmiddels is dat verandert. Veel bedrijven lopen tegen grenzen van groei aan, terwijl er tegelijkertijd mooie locaties op de markt komen. Exacte cijfers over de verdeling van locaties zijn er (nog) niet; het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) heeft de ambitie om de situatie dit voorjaar in beeld te brengen. De verwachting is evenwel dat de afgelopen jaren honderden ondernemers deze keuze hebben gemaakt.

“Er is bij die ondernemers bijna altijd sprake van een uitbreidingsbehoefte”, constateert Marc Albers, adviseur vastgoed bij DLV Advies. Vaak is het volgens hem een combinatie van factoren die ook beïnvloed worden door de tijd. “Vergunningverlening gaat nu erg moeizaam, terwijl je op een andere locatie direct meer vee kunt houden. Bouwen is steeds meer een zaak van de lange adem en bouwprijzen zijn hoog.”

Een andere reden dat het tegenwoordig goed past, zit in het verkrijgen van een extra bedrijfswoning, ziet Albers. Woningen zijn immers schaars en duur. “Wanneer de jonge of oude generatie woonruimte zoekt, kan dat mooi passen met de aankoop van een volledige locatie.” Prijzen voor bedrijfswoningen liggen fors lager dan in de vrije markt. “Uitbreiden met een andere locatie is dus interessant als een sprong gemaakt moet worden in bedrijfsfactoren zoals grond, gebouwen, opslag of vergunningen, maar dus ook wonen.”

Meerdere varianten

In de praktijk komen meerdere varianten voor na aankoop van een tweede locatie. Soms wordt op beide locaties gemolken. Vaker gaat alle jongvee naar de nieuwe locatie en gebeurt het melken op de thuislocatie of andersom. Onder andere de staat van de huisvesting/melkinrichting en de arbeidsinvulling zijn bepalend. Meestal betekent een tweede locatie dat er groei in stuks melkvee gaat plaatsvinden op één van de locaties, maar dat hoeft niet. Er zijn ook ondernemers die (meerdere) huurstallen hebben en met de aankoop van een locatie alle vee in eigen beheer krijgen.

De invulling hangt ook af van de kenmerken van de tweede locatie. Het verschil in aanbod aan locaties is groot, en dat geldt ook voor de bijbehorende prijzen. Er zijn perfecte bedrijven om zonder aanpassingen goed te kunnen draaien. Maar er zijn ook locaties met veel achterstallig onderhoud en minder gunstige bedrijfsopzet. Dat kan nog aardige investeringen vragen om bij de tijd te brengen. Ook aspecten als kwaliteit van de bedrijfswoning, andere gebouwen, voeropslag en aanwezigheid en kwaliteit van grond bepalen de totaalprijs. De waarde van die onderdelen zijn niet voor elke koper hetzelfde.

Tweede locatie? Dit zijn de eisen

Een tweede locatie moet passen bij het bedrijf. Aan de locatie zelf worden ook eisen gesteld. De locatie:

… ligt bij voorkeur op een afstand dicht bij de thuislocatie. Hoe dichterbij, hoe makkelijker en flexibeler arbeid is in te vullen en synergievoordeel tussen beide locaties is te behalen;
… is toekomstbestendig en waardevast dankzij voldoende omvang en/of uitbreidingsmogelijkheden;
… heeft geen beperkingen in de buurt zoals Natura2000-gebieden. Het bedrijf heeft een Nb-vergunning. Er zijn geen directe buren of (toekomstige) andere bestemmingen bekend;
… past qua huisvesting en technische systemen bij de thuislocatie. Dat heeft voordelen bij een opfoklocatie maar ook als op beide locaties wordt gemolken;
… is efficiëntie ingedeeld zoals aangesloten percelen, indeling van het erf en voerlogistiek.
… vraagt een investering die past bij past bij de potentie en leeftijd van de gebouwen. De potentie kan worden ingeschat op basis van de (huidige) productiviteit en gebruiksmogelijkheden van de gronden;
… versterkt het thuisbedrijf en draagt bij aan een beter rendement van de totale onderneming;
… heeft een woningsituatie die past bij de (toekomstige) wensen van de ondernemer en zijn gezin.

Synergievoordelen

Het aankopen van een tweede locatie ten opzichte van uitbreiden thuis biedt een aantal voordelen. In bijna alle gevallen is deze manier van uitbreiden goedkoper dan nieuwbouw plegen op het eigen bedrijf, wat tenminste de huisvesting aangaat. Een structuur met twee of meer volwaardige locaties biedt voor de langere termijn kansen als opvolgers zelfstandig met een locatie verder gaan. Verder kan het bijdragen aan een stuk risicospreiding ten opzichte van één grote locatie. Hoe korter de afstand tussen de bedrijven, hoe meer synergievoordelen zijn te halen, bijvoorbeeld met machines voor landwerk en voeren.

Nadelen en beperkingen zijn er ook. Afstand kost altijd tijd, waarbij het wel verschil maakt of de ondernemer zelf de dagelijkse verzorging doet, of dat het gebeurt door zelfstandig werkend personeel. De arbeidspuzzel van vraag en aanbod is niet altijd gemakkelijk te maken met verlies aan efficiëntie als risico. Werken met meer locaties vraagt meer van het ondernemerschap en meer aansturing. Het succes van de locatie is op grote bedrijven sterk afhankelijk van de kwaliteit van het personeel en de bedrijfsleiding.

Een niet te onderschatten risico is dat, net als bij te harde groei, een veehouder zich verslikt in het erbij nemen van een tweede locatie. Het aansturen van 100 koeien vraagt andere vaardigheden dan 200 dieren of meer. Het beoogde technische resultaat wordt dan niet behaald, de mentale en praktische druk is hoog of de aandacht verslapt. Dat is altijd een risico maar bij een tweede locatie is de afstand nog een extra handicap.

Melkveehouder koopt locatie voor jongvee dichtbij

Begin vorig jaar kocht Arjen Schoustra een tweede locatie, circa een kilometer verderop. Het paste hem goed om te groeien in koeien en grond.
In 2015 telde het bedrijf nog zo’n 110 koeien en 65 hectare grond. Met de bouw van een nieuwe melkstal met 2×16 rapid exit en optimalisatie van de stal was het bedrijf gereed voor 200 koeien. Die stap is pas vorig jaar gezet met de aankoop van een buurtbedrijf op zo’n kilometer afstand. “We hebben de kans afgewacht en dit bedrijf paste op alle fronten heel goed.” Hij kreeg in één keer een volledig melkveestapel, kon het jongvee naar huis halen dat 10 kilometer verder stond én werd nog meer grondgebonden. Schoustra kan daardoor alle mest plaatsen en meer snijmais telen.
De hele groei op de thuislocatie huisvesten had geen voorkeur. “Ik wilde niet intensiever worden. Ook is er weerstand tegen te grote bedrijven.” Doordat eerdere groeistappen met eigen middelen zijn betaald was er bij de bank ruimte om het geheel te financieren.
De locatie ligt op korte afstand aan dezelfde weg en een mooie aaneengesloten huiskavel erbij. De stal was in prima staat maar met oude maatvoering. Met wat kleine aanpassingen echter nu prima bruikbaar voor jongvee. Van de 40 hectare nam hij 28 hectare over en de overige 12 hectare als pacht. Dankzij de goede ontsluiting en gunstige ligging verwacht hij dat zijn bewerkingskosten per hectare niet zijn toegenomen. De korte afstand maakt het mogelijk meerdere keren per dag op de locatie langs te gaan.
Gevraagd naar wat het meeste is meegevallen noemt Schoustra het gemak waarmee de 53 nieuwe koeien in zijn stal het doen. Het is toch ander vee in een vreemde stal met ander management. “Een harde eis voor aankoop van vee was de hoogste gezondheidsstatus. Dat bleek na onderzoek in orde.” Hij noemt het een bepalende succesfactor. Tegengevallen is de extra tijd die hem het eerste jaar heeft gekost om tussen de dagelijkse werkzaamheden de werkroutine te optimaliseren.
De komende jaren wil de ondernemer het bedrijf verder optimaliseren. Grote stappen verwacht hij niet voorlopig niet te zetten maar sluit het ook niet uit. “Het bedrijf is nu mooi in balans.”

Een tweede locatie kan ontwikkelingsmogelijkheden geven op de thuislocatie, zoals bij melkveehouder Arjen Schoustra in Oosterwierum het geval is. Zijn jongvee bevindt zich op een bedrijf een kilometer verderop.

Economisch doorrekenen

Aankoop van een tweede locatie moet dus passen binnen de ambities van de veehouder en zijn ondernemerssituatie. Andries Jan de Boer, adviseur bij 3D Agro Advies, merkt dat het ondernemers soms overkomt. “Er komt een bedrijf te koop in de buurt en dan gaan alle raderen draaien.” Het er zomaar even bijkopen en dan maar zien, is voor weinigen weggelegd. Het moet er volgens De Boer altijd op neerkomen dat je vanuit je huidige situatie kijkt wat gewenst en passend is voor de lange termijn. “Als een stuk in je eigen toekomstige bedrijfspuzzel ontbreekt, zoals grond of huisvesting, kan een tweede locatie het bedrijf sterker maken. Bekijk het vanuit het grotere plaatje, met toekomstig verdienmodel, organisatie en economische doorrekening.”

Qua invullen van de arbeid zijn ook keuzes te maken. Op een tweede volwaardige locatie waar ook wordt gemolken, is dat anders dan alleen het stallen van jongvee. Is de arbeid beschikbaar binnen het bedrijf of moet deze worden aangekocht? Of is het zelfs nodig dat een bedrijfsleider de locatie gaat runnen? “Boeren zijn vaak wat optimistisch over wat ze zelf aankunnen. Het helpt als je met de uitbreiding een efficiëntieslag maakt of meer loonwerk inzet. Maar er moet goed vooraf over worden nagedacht en aan worden gerekend.” Ook op dit vlak moet er dus een langetermijnvisie onder liggen en moet een ondernemer nadenken over veranderende omstandigheden in de toekomst, zoals bedrijfsovername of wegvallen van ouders.

Verlagen bewerkingskosten

Tweede locaties in de melkveehouderij hebben in veel gevallen ook landbouwgrond. Ook dat is een kwestie van puzzelen wat praktisch, nodig én betaalbaar is: de percelen bij elkaar voegen, helemaal apart houden of deels verkopen. Een eigen mini-ruilverkaveling kan goed uitpakken.

Bij een nieuwe locatie vlakbij de thuislocatie is op het gebied van grond voordeel te boeken met efficiënt inzetten van machines en (zodoende) verlagen van bewerkingskosten. Er zijn ook voorbeelden waar het mogelijk werd beweiding toe te passen wat bijdraagt aan een hogere melkprijs. Eventuele extra inkomsten door natuurbeheer kunnen eveneens positief uitpakken.

Extra hectares om richting grondgebondenheid te groeien is een optie, maar niet altijd financieel haalbaar. Bereidheid van banken om grond te financieren hangt mede af van de meerwaarde van het bedrijf, zowel in te behalen rendement als toekomstbestendigheid. Mochten banken afhaken, dan zijn er ook andere mogelijkheden. De aangekochte grond direct onderbrengen in een erfpachtconstructie gebeurt volop. Financieren via particulieren of familieleden die geld willen uitlenen geeft ook mogelijkheden. De rente voor grotere tegoeden aan spaargeld is negatief en dat maakt anders uitlenen interessant.

Voldoende zicht houden op bedrijf

Een uitdaging is om voldoende overzicht over het bedrijf te houden. Ook dat geldt voor ieder groeiend bedrijf maar met twee (of zelfs meer) locaties komt daar meer bij kijken. De basis is een goede personele bezetting en duidelijke organisatorische afspraken. Werken met protocollen (zie kader Protocollen bij twee locaties) en vaste dagen voor vaste werkzaamheden is altijd goed en voorkomt dat de aandacht voor bepaalde aspecten verslapt.

In de situatie dat er geen permanente bewoning en toezicht is, kan techniek voor het praktische overzicht een rol spelen. Denk aan systemen voor tochtdetectie of melk- of voeropname. Ook gebruik van camera’s in en buiten de stal en alarmmeldingen vanuit het klimaatsysteem maken het gemakkelijker de boel op afstand in de gaten te houden.

Protocollen bij twee locaties

Protocollen zijn gestandaardiseerde werkmethoden. Hoe groter en complexer een bedrijf, hoe groter de waarde. Ze bevatten een serie instructies die samen een regelmatig terugkerende activiteit beschrijven. Zo kan staan omschreven hoe te handelen rondom de het afkalven van koeien of het voeren van jongvee.
Daarnaast zijn bij het werken met protocollen alle afspraken vastgelegd die rondom arbeid zijn gemaakt. Denk aan dag- en weekplanning met vaste tijden voor vaste werkzaamheden, het overlegmoment met de medewerkers en de meetpunten hoe de kwaliteit van het werk kan worden beoordeeld.
Een goed arbeidsprotocol is op maat gemaakt. Belangrijk is dat de ondernemer zelf actief het initiatief neemt en medewerkers betrekt. Wel kunnen deskundigen, zoals de dierenarts en de voeradviseur, input leveren voor het optimaliseren.