‘Respect en waardering nodig bij overname’

Het is geen geheim dat bedrijfsovernames lang niet altijd vlekkeloos verlopen. Bij hoeveel het mis gaat, weet niemand. Anita Jongman uit het Groningse Leens komt eraan te pas om frustraties de wereld uit te helpen en om ouders en opvolger(s) op één lijn te krijgen. Dat vergt vertrouwen en vaak heel veel praatwerk.

Wat gaat er mis?
“In de melkveehouderij hebben we het over de technische resultaten, over cijfers, over eisen voor kwaliteitscontroles et cetera. Overal kun je cursussen voor volgen, maar de manier waarop we met elkaar communiceren en met elkaar omgaan bij een bedrijfsovername verdwijnt vaak naar de achtergrond. Er zijn bedrijven waar heel goed over de overname is nagedacht. Duidelijk weten ze wat het kind wil en wat zij en de overnemer met het bedrijf voor ogen hebben. Daar praten ze in goede verhoudingen met elkaar over. Maar er zijn ook ouders die daar moeite mee hebben, niet duidelijk zijn wat ze willen en wat ze van de opvolger verwachten. Dat leidt geregeld tot frustratie bij ouders en kind.”

Waar zit die frustratie?
“Bij respect en waardering bij ouders en opvolger. En verschil van opvatting. Ze kunnen goed overweg in de dagelijkse bedrijfsvoering. Ze verstaan elkaar door lichaamstaal, een blik en opgebouwde samenwerking van jaren. Het gaat vaak fout wanneer een ouder het kind niet begrijpt waarom hij of zij bepaalde dingen doet. Wanneer je dan als ouders in de frustratie terechtkomt van afzetten en boos worden op je kind uit onmacht, dan raak je elkaar kwijt. Ik zeg dan vaak, je spreekt elkaars taal niet meer. En soms heb je de taal van dat ene kind misschien nooit gesproken.”

Welk effect heeft dat?
“Ruzie. Elkaar ontwijken of nog erger negeren. Helemaal niks meer zeggen tegen elkaar. Je krijgt dan opmerkingen als ‘ik kan niks meer goed doen’ of je hoort alleen maar negatieve punten met de koppen tegenover elkaar. Geen respect, geen waardering. Je ziet het ook versluierd. Ouders gaan elders wonen en het wordt niet meer getolereerd dat pa nog koffie komt drinken. Families worden opgesplitst. Daar gaan mensen aan onderdoor. Stress, spanning, het haalt de vreugde uit het leven en je ziet ook lichamelijke klachten. Mensen worden moe. Psychische klachten of depressies zie je minder. Boeren zijn knokkers. Die geven niet zo snel op.”

Komt het veel voor?
“Dat weten we niet, maar dat het te vaak voorkomt weet ik zeker. Als je het er met anderen over hebt, is het herkenbaar.”

Maakt het verschil of er sprake is van een groot bedrijf of een kleiner bedrijf?
“Het kenmerk van groot is dat je moet samenwerken. Twee kapiteins op het schip en vaak is er ook nog personeel. Een verschil is dat je taken kunt scheiden en dat je kunt specialiseren. Daar kan ieder zelf uit de voeten, maar het neemt het probleem niet weg dat je goed met elkaar overweg moet kunnen.”

Leidt het tot verkeerde besluiten?
“Natuurlijk zie je dat gebeuren. Als je niet goed duidelijk kunt maken aan elkaar wat je wilt, maar domweg toch je gelijk wilt halen, gaat het nog wel eens mis bij indeling van stallen, looplijnen en veranderingen in de bedrijfsvoering.

Is het vader-zoon/dochter die tegenover elkaar staan?
“Vaak wel. In het algemeen is het zo dat de moeder probeert om het op te lossen. Dat lukt niet, want waar moet je zijn? En er is ook schaamte om ermee voor de dag te komen. Het raakt je ego. In de landbouw wordt er niet over gepraat. Er is trots. Op een vergadering zeg je niet tegen een ander, dat je knallende ruzie met je zoon hebt en dat je niet met hem kunt communiceren. Echt een grote drempel. Boeren en boerinnen hangen het niet aan de grote klok. Het is een hele stap, voordat ze me als vertrouwenspersoon inschakelen. Dat begrijp ik heel goed”

Waarom een speciale coach inschakelen? De accountant of de notaris is toch ook nauw betrokken bij een overname?
“Gelukkig zijn ze dat wel. Vooral met cijferwerk en contracten. Maar ieder zijn of haar vak. Mijn insteek is doe waar je goed in bent. Denk je als adviseur dat iemand anders de klant beter kan helpen, wijs de klant daar dan op. Dan lever je kwaliteit.”

Hoe los jij het op?
“Vertrouwen winnen en eerst duidelijk op tafel hebben wat het echte probleem is. Waarom botst het met elkaar, is dan mijn vraag. Dat blijkt dan meestal heel diep te zitten. Dat kun je echt met gesprekken boven water krijgen. En dan moeten mensen ook over hun eigen ego heen willen stappen en met elkaar willen communiceren. Daar draait het om. Daarna is het simpeler. Waardering en respect naar elkaar uitspreken. Als dat inderdaad gebeurt, zie je dat het conflict zich oplost. Het is een proces.”

Waardering en respect kun je niet afdwingen?
“Maar je kunt er wel rekening mee houden. Het is een kwestie dat je je bewust bent om een stukje waardering uit te spreken om respect te tonen. In de landbouw moeten we eens stoppen met het verwijten van een ander. Je hebt bijvoorbeeld afgesproken dat de zoon het landbouwplastic opruimt. Kom je aan het eind van de middag en ligt het plastic er nog. Dan komen de verwijten. Maar je kunt ook vragen ‘Waarom heb je het plastic niet opgeruimd?’. Misschien heeft hij daar wel een heel goede reden voor. En je mag best wel trots zijn op je kind en dat ook uitspreken. Daar zijn we veel te bescheiden in.”

Is het in de landbouw anders dan bij de overnames in het mkb?
“Toch wel. In een winkel of bedrijf heb je veel meer contacten en ben je veel meer bezig met communicatie en word je ook vaker gecorrigeerd. Op de boerderij ben je vooral met je gezin. Er zijn weinig anderen die je corrigeren. Natuurlijk komen er adviseurs over de vloer en vertegenwoordigers die iets willen kopen of verkopen, maar die laten het wel om te corrigeren. Anders is daar het gat van de deur.”

Bij een overname gaat het om een aanzienlijk vermogen. Dat maakt het niet gemakkelijk.
“De oorzaak van problemen zit ’m absoluut niet in het geld. Dat argument wordt veel gebruikt, maar dat is het niet. Het gaat om samenwerking en respect. Dat begint als het kind van school komt en je met elkaar hebt afgesproken dat je het bedrijf overdraagt. Voordat je het over het geld hebt, gaat het over samenwerken. Als je over en weer waardering voor elkaar hebt en liefde voor het vak, kom je er altijd uit. Dan wordt de vermogensoverdracht opgelost.”

Maar de andere kinderen en ook hun partners weten dat er veel geld in het bedrijf zit. Ze zijn mondiger om daar hun deel van op te eisen.
“Ik zie dat ouders niet durven te zeggen ‘Het is ons geld, het is niet het geld van de kinderen. Wij maken uit wat we met ons vermogen doen. Al gaan we ermee naar het casino.’ Daar moet je volstrekt duidelijk in zijn. Doe je dat niet, dan kweek je onzekerheid en gaat het fout. Natuurlijk denken de ouders ook aan de andere kinderen en maken ze afspraken. Allemaal weten ze dat de overdracht niet volgens de marktwaarde kan, dat er veel geld in het bedrijf zit en dat de ouders ook geld nodig hebben. Vroeger ging al het vermogen in het bedrijf, tegenwoordig wordt ook gekeken naar de andere kinderen. Hoeveel? Dat ligt aan elk individueel financieel traject. Dat doet de accountant. Leg als ouders wel uit het hoe het precies in elkaar zit.”

Je hebt niet veel collega’s op dit vlak van begeleiden van problemen bij bedrijfsovernames. Is er behoefte aan meer?
‘Jazeker. Van mij mogen er gerust meer adviseurs komen. Ik zou graag met ze willen samenwerken. Het is echt een vraagstuk in de landbouw.”