Investeer in minder behandelingen

De hoeveelheid arbeid per koe of kilo melk is in de melkveehouderij een belangrijk gegeven. Dat is altijd het geval, maar zeker als bedrijven groeien en/of met vreemde arbeid werken. Dan kost elk uur immers direct geld. De mate van arbeidsefficiëntie op een melkveebedrijf hangt van veel factoren af. Belangrijk zijn onder andere de bedrijfsopzet, de mate van automatisering en wel of geen vaste protocollen of ten minste goede werkafspraken. Een aantal belangrijke aspecten die van invloed zijn op de arbeidsefficiëntie staan in het kader op deze pagina’s.

Bij nieuwbouw of renovatie van een stal kunnen melkveehouders op meerdere fronten rekening houden met efficiënt werken. Daar is volgens dierenarts Nico Vreeburg, specialist stallenbouw bij veterinair adviesbureau Vetvice, nog veel te winnen. Hij ziet in de praktijk onwetendheid en vooroordelen rondom de keuzes die bij nieuwbouw zijn te maken. “Nog te vaak wordt onvoldoende nagedacht over de best passende stalinrichting en melktechniek. Ik hoor dan de verkeerde argumenten. ‘Ik ben niet technisch dus wil ik geen robot’. Terwijl een echte koeienboer juist voordeel heeft van een robot.” Onafhankelijke voorlichting inwinnen en gesprekken met collega’s kunnen een meer reëler beeld geven.

Routine uit het werk

Over het algemeen krijgt goed nadenken over arbeidsbesparing en organisatie bij nieuwbouw of renovatie steeds meer aandacht. Het gaat dan om praktische aspecten als de routing in de stal, het melksysteem en de mate van automatisering. Ook moet worden nagedacht over eventuele uitbreidingsplannen in de toekomst. Zo is een ­spiegelbare stal relatief eenvoudig te verdubbelen, zonder dat de loopafstanden verslechteren.

Daarnaast kan een veehouder ook focussen op maatregelen die het welzijn en gezondheid van de koeien verbeteren. Op die manier dragen ze indirect bij aan een hogere arbeidsefficiëntie. Dat heeft namelijk niet alleen te maken met maatregelen om arbeid te besparen maar juist ook met gezonde koeien. “Problemen oplossen kost veel tijd en haalt de routine uit het werk. Geplande en ongeplande werkzaamheden zijn bepalend.” Dat geldt altijd, maar zeker op grote bedrijven.

Om de relatie tussen investeringen in gezondheid goed onderbouwd in beeld te brengen heeft Vetvice een model ontwikkeld. De input zijn de verwachtingen algemene kengetallen van de veestapel en hoe deze op het gebied van vruchtbaarheid en gezondheid in de stal gaat presteren. Het resultaat zijn het aantal behandelingen per jaar of per week. Tevens wordt gekeken wat de impact is op het vervangingspercentage en daaruit volgend het benodigd aantal stuks jongvee.

Vreeburg en zijn collega’s gebruiken het model bij het bouw- of renovatieplannen onder andere voor de keuze voor het type ligboxbedekking. Globaal gaat het over de keuze tussen matrassen, diepstrooisel met organisch materiaal of zand, of vrijloop. “Die laatste is in termen van gezondheid en voorkomen van problemen absoluut de beste maar het is ook veruit het duurste systeem door veel meters per koe en het gebruik van veel strooisel.”

Afvoer van koeien

Op de twee tabellen  is een voorbeeldbedrijf doorgerekend. Er zijn twee belangrijke verschillen: de stal met matrassen is een 3-rijer; de stal met zand een 2-rijer. Bij de stal met matrassen zijn daardoor relatief minder vreetplaatsen per koe. Dat geeft meer onrust en heeft gevolgen voor de productie en vruchtbaarheid.

Het is een bedrijf met 190 melkgevende en droge koeien. In de tabel Betere vruchtbaarheidskengetallen zandbed staan de uitgangspunten voor de twee systemen. Deze zijn gebaseerd op praktijkervaring en onderzoek. Een opvallend verschil zit in de afvoer van koeien tot dag 55 bij het zandbed, die maar de helft is van het aantal koeien bij matrassen. Vreeburg benadrukt het directe verband tussen ligtijd in de boxen, herkauwactiviteit en weerstand van de koeien. Dat uit zich in een aantal gezondheidskenmerken waaronder mastitis en vruchtbaarheid.

In de tabel Meer ingrepen op bedrijf met matrassen zijn de verschillen in behandelingen als gevolg van de keuzes tussen type stal en met name boxbedekking weergegeven. Er is globaal onderscheid tussen de geplande en ongeplande behandelingen. Voor geplande werkzaamheden als inseminatie en vruchtbaarheids- en drachtcontrole is er geen groot verschil tussen beide keuzes.

Het grootste verschil wordt gemaakt bij de ongeplande werkzaamheden als gevolg ziekte of aandoeningen. Opvallend daarbij zijn de behandelingen rondom klinische mastitis, stofwisselingsproblemen in de lactatie en klauwaandoeningen. Alles bij elkaar moet de veehouder bij de tweede variant, dus bij het zandbed, 1.664 behandelingen per jaar doen versus 1.930 bij de eerste. Dat zijn respectievelijk 24 en 32 behandelingen per week.

Effect productie en kosten

De keuze van stalinrichting heeft dus een duidelijk gevolg voor het aantal behandelingen. De veehouder voert bij de zandbedvariant dus 25% minder behandelingen uit. Hoe groter het bedrijf, hoe harder dat doortikt. Op bedrijven met personeel hangt er tevens direct prijskaartje aan. Naast de gevolgen voor het aantal behandelingen ziet Vreeburg nog twee andere belangrijke verschillen tussen de twee systemen: de hoeveelheid melk per koe en de gezondheidskosten. Alleen al meer rust in de stal leidt volgens Vetvice tot 0,5 tot maar liefst 3,5 kilo melk per koe per dag meer. Daar komen nog voordeel bij op het gebied van lagere vervanging en minder behandelingen.

Gezondheidskosten zijn gemiddeld circa € 100 per koe per jaar maar variëren van € 60 tot meer dan € 200 per koe. Dat hangt vooral af met name het aantal problemen, vaccinatieprogramma’s, preventieve behandelingen en wel of geen bedrijfsbegeleiding door de dierenarts. Ook de inzet van type dipmiddelen en klauwbekappen heeft invloed.

Het model omvat geen volledige economische calculatie maar maakt vooral de impact van keuzes bij stallenbouw op mogelijke resultaten en behandelingen inzichtelijk. De ­investeringskosten van een zandbed zijn ­lager per plaats ten opzichte van een matras. Ook voor arbeid is geen financiële vergoeding geteld maar hij benadrukt dat een zandbed niet meer werk kost dan een koematras, mits het goed is ingericht. Beide moeten ­dagelijks worden schoongemaakt en nagelopen. “Uiteindelijk gaat het om de bestede uren per week per koe en wat je doet in die tijd. Wil je problemen oplossen of wil je problemen met geplande arbeid voorkomen?”