Fosfaatrechten? Zet eerst een koe op de horizon!

Het risico is dat staatssecretaris Martijn van Dam de fosfaatknoop op zo’n manier doorhakt, dat we daar al binnen een paar jaar spijt van krijgen.

Blindstaren op fosfaat is een afbreukrisico voor de Duurzame Zuivelketen. Om dat te voorkomen is het belangrijk niet te blijven hangen in de situatie van vandaag maar vooruit te kijken naar waar de melkveehouderij over vijf of tien jaar wil staan.

Discussie fosfaatrechten

De discussie over het stelsel van fosfaatrechten duurt al meer dan een halfjaar en nadert de ontknoping. De zogeheten Regiegroep zit nog niet op één lijn, want daarvoor lopen de belangen van de verschillende partijen te ver uiteen. Maar de noodzaak tot ingrijpen wordt met de dag groter, want de derogatie van de Nitraatrichtlijn loopt gevaar. De staatssecretaris moet spoedig de knoop doorhakken, maar het risico is dat hij dat op zo’n manier doet dat we daar al binnen een paar jaar spijt van krijgen.

Effecten op doelen Duurzame Zuivelketen

Eén risico is dat het fosfaatprobleem op zo’n manier wordt opgelost dat andere duurzaamheidsproblemen gaan toenemen. Een paar weken geleden kwam LEI met het rapport Dierrechten versus fosfaatrechten naar buiten. Met deze studie vergelijkt het LEI dierrechten met fosfaatrechten en worden effecten van beide stelsels op de doelen van de Duurzame Zuivelketen beschreven. Wat zijn positieve en negatieve effecten op de doelen rond klimaat & energie, diergezondheid & dierenwelzijn, weidegang en biodiversiteit & milieu?

Maatschappelijk draagvlak in het oog houden

De fosfaatproductie van de melkveehouderij is te beheersen met zowel dier- als fosfaatrechten. Maar beide stelsels dragen (mogelijk) ook bij aan minder koeien in de wei, een hogere melkproductie per koe en een vermindering van de lokale biodiversiteit. Juist weidegang en weidevogels – onderdeel van biodiversiteit – dragen bij aan het maatschappelijke draagvlak. Bedrijfsleven, natuur- en milieuorganisaties, en politiek en overheid maken zich daar sterk voor. Blindstaren op fosfaat is dus een afbreukrisico voor de Duurzame Zuivelketen.

Complexe invulling heeft negatieve gevolgen

En is er meer. De doelstelling voor levensduur (+6 maanden in 2020) wordt met een focus op fosfaatefficiëntie moeilijker te realiseren. Daarbij wordt de EU-doelstelling met betrekking tot ammoniak niet gehaald en nadert de mestproductie een ander plafond: het stikstofplafond. Om nog maar te zwijgen over het grote aantal knelgevallen en slepende procedures die een complexe invulling van het stelsel van fosfaatrechten tot gevolg kan hebben. Dat wil toch niemand?

Vooruitkijken en stapsgewijs naar doel toewerken

Om deze risico’s te vermijden is het belangrijk niet te blijven hangen in de situatie van vandaag maar om vooruit te kijken naar waar de melkveehouderij over vijf of tien jaar wil staan. In 2013 schreven LTO en NZO in hun sectorvisie ‘een grondgebonden melkveehouderij met weidegang’ te willen. Ook overheden en maatschappelijke organisaties hebben de afgelopen jaren in eigen bewoordingen aangegeven grondgebondenheid, weidegang en biodiversiteit belangrijk te vinden. Dat is dus de richting waarin we de oplossing moeten zoeken: de koe op de horizon. De transitie daarheen vergt minstens vijf jaar. Maar laten we nu het doel concreet vastleggen en er vervolgens stapsgewijs naartoe werken, en in elk geval géén stappen zetten die daar haaks op staan. Groot voordeel van zo’n aanpak is een beperking van het aantal knelgevallen, want elk bedrijf krijgt een overgangstermijn om naar die eindsituatie toe te groeien.

Forfaitair verantwoorden is minder fraudegevoelig

Wat betreft de invulling van fosfaatrechten: de negatieve effecten ontstaan vooral als ze bedrijfsspecifiek mogen worden verantwoord. Forfaitair verantwoorden, op basis van aantal dieren en melkproductie per dier, heeft die nadelen veel minder en is ook nog eens minder fraudegevoelig. Daarbij is de KringloopWijzer nog niet operationeel, schiet deze inhoudelijk op onderdelen tekort en geeft signalen voor intensivering en minder weidegang. Als op termijn de KringloopWijzer is verbeterd, kunnen aan het gebruik voorwaarden worden gesteld, zoals weidegang, grondgebondenheid en/of agrarisch natuurbeheer. En wat betreft de milieueffecten is het van belang niet alleen te focussen op fosfaat, maar ook op stikstof, ammoniak en broeikasgassen. Anders dreigt behoud van ellende.

Eerst helder toekomstbeeld, dan fosfaatrechten invullen

Het is onverantwoord om fosfaatrechten in te vullen zonder een helder toekomstbeeld. Met de huidige onzekerheden blijken ook veel melkveehouders behoefte aan zo’n beeld te hebben. Fosfaatrechten kunnen dat toekomstbeeld verstoren, maar bij een slimme invulling kunnen ze het juist dichterbij brengen. En dan zijn noodzakelijke, deels pijnlijke keuzes te verantwoorden naar alle melkveehouders.

Frits van der Schans is senior adviseur melkveehouderij bij CLM Onderzoek & Advies

Wouter van der Weijden is directeur van het Centrum Landbouw en Milieu