Termijnmarkt voor dummies

Bij het handelen op termijnmarkten worden op een centrale financiële beurs contracten afgesloten voor de prijs van een product, op een vooraf bepaald tijdstip in de toekomst. Bekend zijn de termijnmarkten voor commodity’s als aardappelen, granen en soja. Voor de zuivelindustrie gaat het om producten als wei, melkpoeder, kaas en boter. Een koper en verkoper sluiten een contract of future voor respectievelijk de aankoop en verkoop van een bepaalde hoeveelheid standaardproduct onder welbepaalde vaste condities (zie kader).

Op de einddatum van het contract wordt het contract afgewikkeld of ‘gesetteld’ tegen een index of marktprijs, afhankelijk van het soort contract. Het contract kan ook vroeger worden gesettled, maar dan is het tegen de marktprijs van het moment van de betrokken future.

Waar gebeurt dat?
Er zijn wereldwijd drie beurzen die een termijnmarkt voor zuivel-equivalenten aanbieden: de EEX in Duitsland (Leipzig), CME in de Verenigde Staten (Chicago) en de Nieuw-Zeelandse NZX (Wellington). Elk van deze beurzen heeft zijn eigen vastgestelde contracthoeveelheid voor zuivelproducten. Zo heeft een contract voor mageremelkpoeder bij de EEX een standaardomvang van 5.000 kilo, terwijl de NZX mageremelkpoedercontracten van 1.000 kilo aanbiedt. Handelaren zijn momenteel het meest actief op deze markt. Naarmate de liquiditeit stijgt (of het aantal contracten) treden meer speculanten toe.

En melkveehouders?
In Europa en helemaal in Nederland doen veehouders relatief weinig direct op de beurs. In andere landen is het meer gemeengoed, zoals in de Verenigde Staten. Daar wordt tot de helft van de melkplas via de termijnmarkt afgedekt. Dat doen de veehouders om hun prijsrisico’s te beperken.

Hoe werkt dat dan?
Veehouders hebben de keuze uit een aantal maandcontracten voor melk of zuivelproducten. Een melkveehouder (verkoper) kan bijvoorbeeld een contract voor levering in december afsluiten met een andere partij, zoals een zuivelbedrijf dat zijn inkooprisico wil beperken. Maar het kan ook een koper zijn die de zuivel gebruikt als grondstof voor zijn producten. Door het aangaan van een termijncontract verminderen zowel de verkoper als de koper de onzekerheid over hun toekomstige opbrengsten, respectievelijk kosten.

Hoe komt de prijs tot stand?
De hoogte van de contractprijs hangt samen met de marktverwachtingen. Stel dat in april de verwachting is dat de melkprijs in december 40 cent per liter bedraagt en hij aan die prijs een contract kan afsluiten. Als de werkelijke prijs in december 36 cent is, krijgt de melkveehouder die het contract afsloot de 4 centen verschil uitbetaald. Hij vangt dus de 36 cent voor de levering van zijn melk plus de 4 cent vanwege zijn termijncontract. Is de werkelijke prijs dan 43 cent, dan moet hij 3 cent bijbetalen. Dit lijkt op het eerste gezicht een verlies, maar daartegenover staat dat de veehouder voor zijn fysieke melk 43 cent ontvangt. Per saldo houdt hij ook 40 cent over. Hij koopt dus zekerheid en laat een hogere of lagere prijs aan zich voorbijgaan. Een intermediair zoekt partijen die een aan- en verkoopcontract willen aangaan, doet een prijsvoorstel op basis van marktinzichten en zorgt voor de administratieve en financiële afwerking van de afspraak.

Wat kunnen we in Nederland daarmee?
Via zogenoemde brokers kan iedereen een rekening openen en handelen op de termijnmarkten. Veruit de grootste groep zijn handelaren of speculanten en geen producenten of afnemers van de producten. In Nederland bieden onder andere De Vries en Westerman, DCA, en Dairy Trading Online (DTO) een mogelijkheid voor die partijen om actief te zijn op de internationale zuiveltermijnmarkten.

Specifiek voor melkveehouders gebeurt er weinig met de termijnmarkt. De afgelopen decennia zijn meerdere initiatieven aangekondigd of opgestart, maar de meeste zijn niet (meer) actief. Zo had Farmel tot 2017 melkprijsgarantiecertificaten maar is daarmee gestopt. Het meest bekend en succesvol voor groepen melkveehouders op dit moment is de Milk Trading Company (MTC) van DLV (zie kader), waarmee drie jaar na opstart zo’n 130 Nederlandse melkveehouders hun prijsrisico’s beperken via de termijnmarkt.

In andere landen werkt een deel van de zuivelafnemers met vaste prijzen, door deze op de termijnmarkt af te dekken. Bekend zijn Kerry in Ierland en DMK in Duitsland. De Nederlandse zuivelindustrie is belangstellend maar tot concrete nieuwe initiatieven heeft het (nog) niet geleid.