Metritis blijft een aandachtspunt na afkalven

Tijdens het afkalven komen er altijd bacteriën in de baarmoeder terecht. Of er vervolgens baarmoedertontsteking optreedt, heeft alles te maken met de weerstand van de koe.

Metritis, endometritis of baarmoederontsteking is een van de meest voorkomende aandoeningen vlak na afkalven. Onderzoek van Dairy Focus laat zien dat 20% van de melkkoeien er last van heeft.

Metritis wordt veroorzaakt door een bacteriële infectie waarbij meerdere ziekteverwekkers een rol kunnen spelen. Het heeft een groot effect op de productiviteit. Koeien met metritis hebben een verminderde melkproductie en een slechte vruchtbaarheid, en hebben meer kans om het bedrijf vroegtijdig te verlaten.

In 95% van de gevallen treedt metritis op binnen de eerste veertien dagen na afkalven. Met de nadruk op binnen vijf tot zeven dagen. In dat geval wordt vaak gesproken van een acute baarmoederontsteking. Na 21 dagen komt de acute vorm sporadisch voor, maar wordt vaker de chronische vorm gezien (witvuilen).

Groot verschil tussen niet volledig normaal opschonen en acute baarmoederontsteking

Een gemiddeld Nederlands melkveebedrijf melkt 105 koeien. Daarvan zouden 21 koeien jaarlijks te maken hebben met metritis. Lang niet alle dieren zijn hier ziek van. Het verschilt van koeien waarvan de baarmoeder niet helemaal schoon is tot een stinkende uitvloeiing en een zieke koe.

Zo’n 73% tot 87% schoont na afkalven volledig normaal op, is de ervaring van Mart Wolbers, rundveedierenarts bij van Van Stad tot Wad dierenartsen. “Die 20% van Dairy Focus komt dus aardig overeen met de getallen in onze praktijk. Er is echter wel een groot verschil tussen niet volledig normaal opschonen en acute baarmoederontsteking.” Binnen zijn praktijk wordt op verschillende bedrijven de baarmoederuitvloeiing van verse koeien gecontroleerd. “Dit doen we vanaf 5 dagen tot ongeveer 21 dagen in lactatie.” Dieren die niet normaal opschonen, worden bij het volgende bezoek sowieso weer gecontroleerd. “Of je direct actie onderneemt wordt bepaald door de ernst van de baarmoederontsteking. Is de koe algemeen ziek, dan spoel je de baarmoeder en behandel je met antibiotica en koortsremmers. Maar is de uitvloeiing niet helemaal normaal, maar is er al wel een flinke hoeveelheid helder slijm te zien en zakt ze niet in haar melkproductie, dan kun je het gerust afwachten.”

Weerstand

Witvuilen, oftewel endometritis is een chronische vorm van metritis. Bij endometritits is alleen het baarmoederslijmvlies ontstoken, bij metritis de gehele baarmoeder. Endometritis is afkomstig uit een chronische ontsteking. Een hoge incidentie van witvuilen is een aanwijzing dat koeien ontstekingen niet kunnen voorkomen.

Koeien die een niet-optimale transitieperiode doormaken of zwaar afkalven, lopen meer risico op baarmoederontsteking en andere ziektes zoals lebmaagverplaatsing. Of ze er ook daadwerkelijk last van krijgen, is nog maar de vraag. Je kunt veel risico’s rondom het afkalven dichttimmeren, maar het binnentreden van bacteriën in de baarmoeder tijdens en vlak na het afkalven, is veelal onvermijdelijk.

“Een verlengde lactatie kan op 80% van de melkveebedrijven niet uit”, zegt Peter Vos, hoofddocent aan Universiteit Utrecht. “Persistentie van de koeien speelt hierbij een belangrijke rol. Het optreden van chronische of acute baarmoederontsteking hangt samen met de afweer van de koe. Een ontspoort reproductiesysteem in zijn algemeenheid kan je terugvoeren op een ernstige negatieve energiebalans (NEB), oftewel een periode van stress voor de koe”, zegt Vos. “Koeien met een goed aanpassingsvermogen kunnen de omstandigheden die de NEB met zich meebrengt wel aan. Problemen met een vertraagde eisprong en het optreden van (vroeg) embryonale sterfte hebben naast een schone baarmoederomgeving alles te maken met de eicelkwaliteit en embryokwaliteit. Die is een stuk minder goed bij koeien die zich minder goed kunnen aanpassen.” Deze koeien missen de weerstand om zich voldoende aan te kunnen passen aan de NEB-effecten.

Melkziekte is een voorbode

Of baarmoeders na het afkalven opschonen, hangt af van hoe koeien uit de droogstand komen. Door aandoeningen als melkziekte hebben koeien vaak moeite met het afkalven. Door het tekort aan calcium trekt de baarmoeder minder goed samen en moet je helpen met verlossen. Daarnaast is er een grotere kans dat de nageboorte er niet of maar deels afkomt wanneer de baarmoeder niet goed samentrekt. “Als de KAB (kation-anionbalans) in de laatste drie weken van de droogstand verlaagd wordt dan gaan koeien actief calcium uitscheiden via de urine”, zegt Hessel Reitsma, accountmanager bij Speerstra Feed Ingredients. Dat calcium is afkomstig uit de botten. Dat zijn de zogenaamde reserves.

“Tijdens de droogstand heeft een koe weinig calcium nodig, omdat ze geen melk geeft. Het calcium-metabolisme gaat dan in rust. Als de melkgift na het afkalven weer op gang komt, stijgt ook de behoefte aan calcium.” Het duurt echter een paar dagen voor het mechanisme om calcium vrij te maken weer volledig op gang komt. “Door de kation-anionbalans laag te houden tijdens de droogstand kunnen koeien sneller schakelen in hun calciumhuishouding. Zo kun je melkziekte buiten de deur houden. De KAB verlagen kan door voedermiddelen met een lage KAB in de droogstand te gebruiken. Is dit niet mogelijk, dan kun je anionische zouten toevoegen. Let er wel op dat deze niet zo smakelijkheid zijn. Gewone anionische zouten kunnen een verlaging van de voeropname veroorzaken, gecoate anionische zouten niet”, zegt Reitsma.

“Melkziekte is vaak een voorbode voor baarmoederontsteking”, vertelt Wolbers. “Tijdens het verlossen komen er meer bacteriën in de baarmoeder die tot een infectie kunnen leiden. Nadat het kalf uit de baarmoeder is, moet het vruchtwater en de nageboorte ook naar buiten. Een belangrijk onderdeel daarvan is hoe goed de baarmoeder samentrekt. Een koe met melkziekte kan dit simpelweg minder goed. Bovendien komt het afweersysteem van de koe onder druk te staan door melkziekte. Minder goed samentrekken en een verminderde afweer maken de kans op baarmoederontsteking vele malen groter”, zegt Wolbers.

60 dagen later drachtig

De winst zit in vroeg vinden en snel behandelen van vuile baarmoeders. “Als je vlak na afkalven een koe met een vuile baarmoeder treft en je behandelt snel, dan hoeft zij niet uit te lopen”, zegt Wolbers. Een paar cycli later, kan zij ‘op tijd’, oftewel na de vrijwillige wachtperiode geïnsemineerd worden. “Met het tochtig raken wordt het hele baarmoederslijmvlies vernieuwd. Dat is gunstig voor het drachtig raken.”

Echter is het vaak zo dat je koeien met metritis pas tegenkomt als ze al ziek zijn of als ze niet tochtig worden gezien. “Dat betekent dat je dan pas aan een traject gaat beginnen om de baarmoeder schoon te krijgen. Het kan dan wel 60 dagen duren tot de baarmoeder klaar is om een vruchtje in te laten nestelen.”

Droogstandsrantsoen

Over droogstandsrantsoenen bestaan de meest uiteenlopende theorieën. Een krappe energieopname is gunstig om stofwisselingsziektes te voorkomen. Een koe kan meer calcium mobiliseren als de energieopname krap is.

“In een optimaal droogstandsrantsoen vreten koeien in de laatste periode 12% tot 14% eiwit. Dat zorgt voor optimale groei van het kalf en een goede biestkwaliteit. Deze hoeveelheid eiwit is goed beheersbaar”, aldus Vos.

Op rantsoenverandering moet je alert zijn. Wolbers adviseert om voor het oogstseizoen begint, na te denken over wat je voor de droge koeien wilt oogsten. “Daarvan wil je een heel jaar voeren, dus zorg dat je genoeg hebt. Maak het met zo min mogelijk bijproducten passend. Met meer bijproducten heb je meer kans dat er iets fout gaat tijdens het mengen.”

Probeer alle producten die de melkgevende koeien krijgen, terug te laten komen in het droogstandsrantsoen, maar in een andere verhouding. Je moet namelijk voorkomen dat de pensflora zich na het afkalven ineens moet aanpassen aan een nieuw en rijk rantsoen. Dat proces duurt tussen de drie en zes weken. Dat zijn juist de weken die belangrijk zijn voor verse koeien en waarin de weerstand een klap krijgt.

Afkalven

“Het grootste voorbereiden op het afkalven zit vooraf”, zegt Wolbers. “Veel liggen, het juiste rantsoen, verzorgen van klauwen. Noem het ‘good herdmanship’. Zorg ervoor dat pas afgekalfde koeien veel kunnen liggen en wees alert op afwijkingen. Koeien die het moeilijk hebben moet je helpen, daar zit de winst! En ook al heb je het perfect voor elkaar, dan nog krijg je metritis niet naar nul.”