Risico’s liggen overal op de loer

Een bedrijf runnen gaat per definitie ­gepaard met risico’s en op melkvee­bedrijven is dat niet anders. Ze hebben betrekking op veel aspecten. Globaal is er een onderscheid te maken tussen risico’s betreffende de ondernemer, het bedrijf en de omgeving (zie kaders op de volgende pagina’s). Bij de ondernemer valt te denken aan risico’s als arbeidsongeschiktheid, overlijden of de samenwerkingen binnen of buiten het gezin. Bedrijfsrisico’s zijn onder andere veeziekten, lage prijzen of het wegvallen van personeel. Voorbeelden van omgevingsrisico’s zijn de gevolgen van stikstof- en fosfaatwetgeving, maar ook maatschappelijke discussies. Ondanks dat risico’s zeer verschillend zijn, hebben ze gemeen dat ze een bedreiging zijn voor de continuïteit van het bedrijf.

Het goed managen van risico’s is een onderdeel van ondernemerschap. Daarbij is het belangrijk om risico’s in beeld te hebben, de kans dat ze voorkomen goed te taxeren en de impact die het heeft op de bedrijfsvoering. In het kader staat een matrix om op basis van een risicotaxatie te bepalen welke acties nodig zijn. Denk daarbij aan risico’s accepteren, verminderen, verzekeren of voorkomen.

Daarbij geldt dat risico’s afdekken vaak geld kost, maar rust en zekerheid geeft. Dat kan op veel manieren. Niet alleen verzekeren, maar ook prijsafspraken maken, dieren enten of buffers aanleggen van voer of geld. Bepalend is de vraag of het risico aanvaardbaar of onaanvaardbaar is in combinatie met de zwaarte van de impact. Ook is altijd de vraag wat de alternatieven zijn.

Impact sterk verschillend

In het algemeen is de landbouw matig actief met het inzichtelijk maken van risico’s. In het kader van Koeien & Kansen is enkele jaren ­geleden een risico-inventarisatie gemaakt op enkele tientallen bedrijven. Daaruit kwam naar voren dat de impact van risico’s op ­bedrijven sterk verschillen. Niet onverwacht loopt een bedrijf met hoge financiering en lage kasstroom een veel groter risico met prijsfluctuaties dan bij een lage financiering en hoge kasstroom. Ook de leeftijd van de ondernemer blijkt een rol te spelen; jonge mensen ervaren niet snel dat extra arbeid ­nodig is of dat er een arbeidssituatie verzekerd moet zijn. Een conclusie was dat bedrijven met veel dezelfde risico’s te maken hebben, maar de impact per bedrijf enorm kan verschillen.

In het algemeen geldt dat als de omvang toeneemt, ondernemers meer manager worden en zich meer bezighouden met risico’s beheersen. “Op kleine bedrijven zie ik het wat minder, maar daar is het gemiddeld ook iets minder noodzakelijk, aldus Jan Looman, ­bedrijfsadviseur melkveehouderij bij Flynth. Hij ervaart dat het gros van de ondernemers – ook op grote bedrijven – ‘zich maar matig ­bewust is van de risico’s’. “Door toename van de omvang zijn veel ondernemers vooral met de dagelijkse bedrijfsvoering bezig.”

Zelf over nadenken

Banken taxeren risico’s voor het afsluiten van een financiering. Maurice Vossen, relatiemanager/melkveespecialist bij ABN Amro, geeft aan dat ondernemers zelf hierover goed moeten nadenken. “Het is uiteindelijk de keuze van de ondernemer om wel of geen verzekering af te sluiten. Belangrijker is goed in beeld te hebben wat er gebeurt als er iets misgaat.” Een arbeidsongeschiktheids- of overlijdensverzekering kost nogal wat premie en het is volgens Vossen geen vanzelfsprekendheid die af te sluiten. “Het blijft bedrijfsafhankelijk. Voor een jonge ondernemer met een gezin en hoge financiering is de situatie anders dan voor iemand van 60 die binnen enkele jaren gaat stoppen.”

Ook het type bedrijf is volgens Vossen een factor; naarmate een ondernemer meer activiteiten erbij doet en daarmee hoger rendement maakt, wordt de afhankelijkheid van hem groter. “Zeker als de activiteit sterk aan de ondernemer gebonden is.” Hij adviseert in zulke gevallen een managementteam te vormen zodat meerdere mensen weten wat er speelt. Als dat niet kan, is te overwegen een overlijdensverzekering af te sluiten om daarmee een stuk financiering af te lossen wanneer de activiteit beëindigd moet worden. Nevenactiviteiten brengen overigens ook ­andere risico’s met zich mee, zoals rondom veiligheid en aansprakelijkheid.

Ook in de tijd kan de inschatting van risico’s verschuiven. “Vroeger werd het risico van beschikbaarheid van voer en mestafzet groter ingeschat. We zien nu dat er bijna nooit voertekort is, zelfs niet na drie droge jaren.” ICT, data en cybercrime geven daarentegen nieuwe risico’s. Arbeid neemt op groeiende bedrijven in belang toe. “Het blijft een uitdaging om goed personeel te behouden.” Behalve zorgen voor een goede beloning en arbeidssfeer, heb je dat niet in de hand. Wel ziet Vossen mogelijkheden in samenwerkings­vormen, maar ook daar zijn persoonlijke verhoudingen belangrijk voor succes op lange termijn.

Financiële risico’s

Een lastig punt blijft het afdekken van finan­ciële risico’s. Voorkoop, vaste prijsafspraken of werken met de termijnmarkt zijn mogelijkheden. Ze zijn echter niet bedoeld om de winst te vergroten, maar om de marge te beschermen. De groep Koeien & Kansen-veehouders nam overigens ook op creatieve wijze maatregelen om risico’s op te vangen. Bijvoorbeeld met grondverhuur voor extra opbrengsten, teelt van eigen krachtvoer om minder afhankelijk te zijn van voerprijzen en aanleggen van voervoorraden als er financiële ruimte is.

Looman ziet nog weinig veehouders iets met de termijnmarkt doen. “Het zou goed zijn als er meer mogelijkheden komen, maar dat is moeilijk te realiseren.” Het kan vooral de ­excessen in negatieve zin beperken.

Zijn belangrijkste advies is om goed te blijven kijken naar de kritieke melkprijs. De hoogte is vooral ondernemerschap en vakmanschap, maar ook deels het gevolg van historische keuzes. Verlagen van de kritieke opbrengstprijs is en blijft een uitdaging. “Ik zie wel dat verbeteringen mogelijk zijn, maar het is vaak lastig die verbeteringen vast te houden.”

Ook lage financieringslasten beperken het financiële risico maar stijgende rentelasten liggen op de loer. Bij de huidige lage rentekosten wordt dat volgens Looman minder ­gevoeld, maar tijden kunnen weer veranderen. Ook de hoogte van het vreemd vermogen in relatie tot de aflossing en de ruimte die door de aflossingen ontstaat om de komende tien jaar noodzakelijke investeringen weer te kunnen financieren, is belangrijk voor een financieel gezond bedrijf op de lange termijn.

Vossen van ABN Amro benadrukt het belang van afdekken van risico’s rondom financieringen. “Kijk maar eens wat er gebeurt in de glastuinbouw bij iemand die de energieprijs niet heeft afgedekt. De relatieve omzet bij melkvee is wel lager, dus schommelingen zijn minder groot. Maar naarmate ze groeien neemt het belang toe.”