Op jacht naar die ene afzwaaier

In de VS en Canada leggen sommige grote melkveebedrijven zich met een professionele ‘nucleus’ toe op topfokkerij. Zo’n 30 Nederlandse melkveehouders spoelen ook jaarlijks veel jonge fokdieren en halen (bij)verdienste uit fokmateriaal.

Een nucleus is in fokkerijtermen een specialistisch onderdeel van een fokkerijorganisatie met veel vrouwelijke topdieren waar embryo’s van gewonnen worden om nieuwe stieren te fokken. CRV heeft er nieuw voor gebouwd in Wirdum en ook bedrijven als Alta Genetics, CRI en Select Sires hebben eigen nucleusbedrijven. Maar er zijn in de VS en Canada melkveehouders die zich toeleggen op topfokkerij en dat op dezelfde manier doen. Sommige doen niet onder voor die van de grote fokkerijorganisaties. Zo is het melkveebedrijf No-Fla in Noord-Florida met duizenden eigen fokdieren goed voor een jaarproductie van 7.000 embryo’s. Ter vergelijking: CRV produceerde vorig jaar 11.000 embryo’s en voert dit gestaag op.

Enorme bedragen voor een topvaars

Het bekende fokbedrijf De-Su in Iowa produceert ook enkele duizenden embryo’s en heeft naam gemaakt als leverancier van topstieren (onder meer Bookem, Balisto). ABS Genetics heeft er sinds vorig jaar een exclusieve samenwerking mee, bij gebrek aan een eigen nucleus. In Canada werkt West Coast Holsteins nauw samen met Semex. Ze gebruiken niet alleen eigen gefokte dieren, maar vullen ook aan met aangekochte topkoeien. Dieren worden als pink al met hormonen behandeld en drachtig gemaakt van de hoogst beschikbare stieren en vervolgens gespoeld om embryo’s te winnen. De hoge investeringen moeten ze goed zien te maken met de verkoop van embryo’s, dekstieren voor de grote dairy’s en verkoop van fokstieren aan ki-organisaties. Klappers maken ze af en toe met de verkoop van een topvaars met een opvallende genomics-fokwaarde: dat kan in de tonnen dollars lopen.

Kans een op duizend

In Europa noteren veilingen bedragen met een nul minder: toppers gaan voor € 10.000 tot € 40.000 naar een andere eigenaar. “De fokkerswereld is hier toch wat nuchterder”, zegt Pieter van Goor. “Veehouders met een dergelijk gespecialiseerd nucleusbedrijf zien we hier nog niet. Wel een stuk of 25 à 30 veehouders die jaarlijks 30 tot 50 keer embryo’s winnen van jonge dieren. Die zijn er wel mee bezig om van fokmateriaal een bijverdienste te maken.” De kosten voor het spoelen en het plaatsen van de embryo’s komen per geboren vaars of stier op € 500.

Genomics zijn al tien jaar de drijvende kracht achter grote veranderingen in de fokkerij. Met testen op genomics komen topdieren al op jonge leeftijd bovendrijven en is het wachten op een dochtertest voor stieren niet meer nodig. Je zou kunnen zeggen dat de macht niet meer ligt bij de stiereigenaren, maar juist bij de eigenaren van hoge vrouwelijke fokdieren. De concurrentie om die dieren is heviger, met die enorme veilingprijzen als gevolg.

Steeds meer veehouders laten kalveren testen op genomics, waarmee de basis onder de fokkerij veel breder wordt. “Een heel gewone veehouder die beste stieren gebruikt, kan ineens een topdier blijken te hebben”, vertelt Van Goor. “Voor de vooraanstaande fokkers is de concurrentie dus ook groter geworden en dat is wel eens even slikken.” Fokken omschrijft hij als werken met grote aantallen en gericht zoeken naar het uitzonderlijke dier dat heel sterk afwijkt van de verwachtingswaarde van dezelfde generatie. “Een dier dat 100 tot 150 punten afwijkt, die eens in de duizend keer voorkomt. Van dat dier wil je dan in korte tijd zoveel mogelijk nakomelingen produceren.”

Zestig spoelingen per jaar

In het Friese Koudum blaast Sietze Henk Haytema zijn deuntje mee in de fokkerij, via zijn eigen nucleus. Hij noemt zichzelf een buitenbeentje en illustreert dat met cijfers: 65 melkkoeien, 180 stuks jongvee en 100 hectare grasland, waarvan 30 hectare natuurland. Op hoog niveau fokken om embryo’s, fokstiertjes en vaarskalveren te verkopen is voor hem hobby en business tegelijk. “Zolang dat geld oplevert, hoef ik niet zonodig veel schulden te maken om heel veel koeien te melken.” Het gaat dan ook om serieuze inkomsten: het resultaat van zijn nucleusfokkerij is goed voor een bijdrage van 15 tot 20 cent per 100 kilo melk. “Ik ben heel actief met de fokkerij bezig. Ik heb al vroeg gezorgd dat ik beste fokdieren had met de factor voor hoornloos. En ik heb zwaar ingezet op gehalteverhogers. Daar is met fosfaatrechten weer meer vraag naar.”

Haytema onderhoudt nauwe contacten met Koole en Liebregts, die stieren bemiddelen voor Duitse ki-organisaties, en met CRV. “Van beide krijg ik veel input in de vorm van informatie, maar ook van embryo’s en sperma. Bij het fokken focus ik op combinaties van dieren voor een hoge NVI en tegelijk de Duitse index. Het mooiste is een hoge genomics-fokwaarde voor beide indexen: dan is er vraag van beide kanten en kan ik goed verkopen, want het blijft handel.” Momenteel heeft Haytema met Batch-P de hoogste hoornloze stier in Duitsland. Naast de verkoopprijs beurt hij voor de verkopen een nabetaling. Afgelopen jaar liet Haytema 60 keer een pink spoelen. Per keer leverde dat gemiddeld 7 embryo’s op, met uitschieters naar 15 tot 20 stuks. “Voor spoelen is het gunstig als je jongvee het eerste jaar hard voert en daarna juist wat schraal met natuurhooi en een beetje krachtvoer. Het past dus mooi dat ik veel natuurland heb.”

Zelf embryo’s inzetten

“Het is een hobby, maar één die wat opbrengt”, zegt René van Herpen. Met het spoelen van fokdieren en de verkopen daaruit haalde de veehouder uit America (L.) gemiddeld een plus van 1 tot 3 cent per kilo melk op een melkplas van 1,3 miljoen kilogram.

“Een jaar of vijf geleden hadden we een vaars uit de Redspotfamilie met de hoogste genomics-fokwaarde op dat moment in roodbont. Daar is het spoelen een beetje mee begonnen”, vertelt hij. Het dier werd op verzoek van CRV tien keer gespoeld.

Sindsdien probeert hij nog fanatieker goede combinaties te maken en de hoogste dieren die eruit voortkomen te spoelen om de kans op een topnakomeling zo groot mogelijk te maken. “Ik heb in 2017 een fokstier verkocht voor € 15.000. Deze Lozano wordt nu ingezet. Andere bedragen met een contract voor nabetaling kunnen ook, maar ik pak het liefst meteen het geld. Twee jaar geleden had ik met Novastar en Carnival twee stieren in de lijst van hoogste roodbontstieren. Daar geniet ik enorm van.”

Van Herpen spoelt ongeveer zes tot tien keer per jaar een jong dier. De aantallen wisselen, maar gemiddeld levert het 5 tot 7 embryo’s per spoeling. Soms betaalt CRV alle kosten, soms spoelt hij voor eigen rekening. Dan verkoopt hij twee embryo’s voor € 500 per stuk om uit de kosten te komen. Met de rest fokt hij zelf verder. Bijzonder is dat Van Herpen zelf de embryo’s in draagmoeders plaatst. “Ik insemineer al twintig jaar zelf en dan is dit ook te leren. Het scheelt flink in de kosten. Per keer is dat toch zo’n € 70 tot € 80 euro als je het laat doen.”