Valkuilen rondom investeringen in energie

De ontwikkelingen op het gebied van eigen energie opwekken, opslaan en handelen op de energiemarkt gaan snel. Deze onbekende, snel veranderende wereld brengt ook risico’s met zich mee.

Eigen energie opwekken is al aardig ingeburgerd in de agrarische sector. Veruit het meeste via zonnepanelen, maar ook windmolens en biogasinstallaties leveren op een aantal bedrijven stroom en/of groen gas. Sinds enkele jaren maken accu’s opmars om eigen opgewekte energie beter te benutten en te kunnen handelen op de energiemarkt. Handelen op de energiemarkt gebeurt met name op bedrijven met een grootzakelijke aansluiting, dus minimaal driemaal 80 Ampère. In de melkveehouderij betreft dat vooral de grotere bedrijven of ondernemers met een andere tak die veel energie gebruikt.

In het algemeen ziet Rients Hijma, projectleider energie bij LTO Noord, dat melkveehouders volop bezig zijn met het thema energie op hun bedrijven. LTO Noord is bij verschillende grote en kleine energieprojecten betrokken en helpt ondernemers bij het maken van keuzes. “Ondernemers zien dat energiekosten steeds verder stijgen, ook door een toenemend gebruik.” Een deel van de veehouders richt zich vooralsnog vooral op de productie van eigen stroom; anderen kijken ook naar opslag en het efficiënt kunnen gebruiken van energie. Hij ziet dat voor veel bedrijven de grootste kans momenteel ligt op het benutten van de eigen opgewekte energie. De accu kan een rol spelen om tijdens perioden met weinig of zonder opwekking de energie toch te benutten.

Goed kijken naar de businesscase

De snelle opkomst van accu’s en het handelen op de energiemarkt brengen ook risico’s met zich mee. Dat geldt ook voor ondernemers die investeren in een biogasinstallatie en groen gas willen afzetten. Het zit vooral vast op afspraken moeten maken met grote partijen, zoals energiebedrijven en tussenpartijen. Maar ook investeren in technieken waar nog weinig kennis en ervaring mee is, wat een ideale omgeving is voor ‘cowboys’.

Het begint volgens Hijma met goed kijken naar het business case van de investering. “Niet alleen op basis van huidige cijfers, maar ook naar de lange termijn. Als zaken te rooskleurig worden voorgesteld, is het dat vaak ook.”

De businesscase wordt bij een kleinzakelijke aansluiting snel een stuk minder interessant als extra investeringen in infrastructuur nodig zin. Aansluiten van zonnepanelen en/of accu’s kan zo € 25.000 kosten, afhankelijk van de dichtstbijzijnde transformator. Het netwerk heeft niet altijd voldoende capaciteit, en verzwaring kost tijd. Het aanleggen van een middenspanningskabel kan een jaar duren, een onderstation nog langer. Het is daarom belangrijk om plannen tijdig kenbaar te maken en een offerte op te vragen om stroom terug te kunnen leveren op het net.

Veel beloven maar niet leveren

Ondernemers krijgen met een aantal partijen te maken (zie kader Met meerdere partijen te maken). De leverancier van de batterij levert meestal ook het managementsysteem met software die op basis van signalen binnen en buiten het bedrijf de opslag of levering aanstuurt. Wouter Lampert, projectleider energie bij DLV Advies, ziet daarbij risico’s in de praktijk. “Energiemanagementboxen en systemen voor het aansturen van zonnepanelen zijn hot en bedrijven die ze leveren schieten als paddenstoelen uit de grond. We zien wel voorbeelden van over promise, under deliver.” Dus veel beloven maar niet leveren.

Adviseurs merken dat het rendement van handelen op de onbalansmarkt soms wordt voorgespiegeld op basis van voorgaande jaren. De vraag is hoe realistisch dat is? “Dit jaar loopt het wel goed, maar er is geen enkele zekerheid hoe dat verdergaat.” Daarbij zijn de grilligheid van de energiemarkt en posities van energiebedrijven onvoorspelbaar.

‘Altijd opletten bij wie het voordeel komt te liggen’

Verder is de inhoud van het energiecontract belangrijk. Voor handelen op de onbalansmarkt is alvast een dynamisch contract nodig met individuele afrekening. Het kan zijn dat de huidige leverancier geen mogelijkheden heeft dat klanten zich op de energiemarkt gaan begeven. “Dan kun je vijf jaar vastzitten aan een contract waarmee je verder niets kunt.” In het algemeen is het om risico’s te beperken belangrijk om met betrouwbare partijen zaken te doen.

Kwaliteit van de apparatuur

Ook op de fysieke markt van accu’s en randapparatuur schuilen gevaren. Gezien de hoge investeringskosten worden goedkopere modellen aangeboden. Dat was de eerste jaren bij zonnepanelen en omvormers ook het geval; inmiddels is daar het kaf grotendeels van het koren gescheiden, zien de adviseurs.

Naast de kwaliteit in verband met de levensduur zijn bij accu’s de capaciteit en snelheid van laden bepalend voor de mogelijkheden om te handelen op de onbalansmarkt. Gezien de relatief korte perioden dat er onbalans is, is snel laden en leveren belangrijk om van het voordeel te kunnen profiteren. Ook is het belangrijk dat apparatuur goed op elkaar aansluit en inzetbaar is waar het voor bedoeld is. De capaciteit en specificaties van de accu zijn dus belangrijk voor de mogelijkheden en om geen kat in de zak te kopen. Ook het aanbod aan energiemanagementsystemen is groot, met dito prijzen.

Rondom de afhandeling van de energiestromen zijn meerdere partijen betrokken. Dat maakt het volgens Lampert lastig om goed inzichtelijk te hebben wat wel en niet moet. Lampert: “Een energieleverancier zegt bijvoorbeeld: wij hangen die energiemanagementbox op en we delen de opbrengsten 50-50. Een ‘gratis’ box klinkt mooi, maar het is altijd opletten bij wie het daadwerkelijk voordeel komt te liggen. Hoe wordt er bijvoorbeeld omgegaan met de kosten van de extra afname van stroom.” Wat overigens niet wil zeggen dat de box zelf aanschaffen en afspraken maken met een partij die aanstuurt altijd beter werkt. “Er is altijd een risico om van het kastje naar de muur gestuurd te worden.”

Samenwerken in een cluster

Naast investeringen in elektriciteit is het maken van biogas en alleen of gezamenlijk afzetten een veelbesproken item in de melkveehouderij. In het algemeen ziet Hijma in biogas een extra verdienmodel voor veehouders: er is een goede SDE-subsidie en er is vraag naar groen gas, mede gestimuleerd door overheidsdoelen. Toch blijft het, gezien de enorme investeringen, oppassen voor melkveehouders, zeker degenen die samen gaan werken in een cluster om gezamenlijk gas af te gaan zetten. “Zo’n samenwerking is lastig vorm te geven met ieder zijn belangen”, stelt Hijma. “Vaak komen er ook onverwachte kosten bij, bijvoorbeeld voor het leidingnetwerk en onderhoud van de vergister.”

Hij adviseert daarom een robuuste businesscase te maken die rekening houdt met mogelijke tegenslagen. “De prijs van gas is belangrijk, maar ook zekerheden voor de lange termijn bij een contract. Let goed op de verplichting die je aangaat en of deze haalbaar is, zonder veel extra inspanning of kosten.”

Los van de samenwerking met partijen, wat oplettendheid vraagt, moet een veehouder per definitie goed nadenken over vergisten. Hijma: “Het is een vak apart, een ondernemer moet het leuk vinden om zich hierin te verdiepen en er handigheid in te krijgen.”