Maximaal behoud eigen vermogen van de melkveehouder

Elke ondernemer wil het vermogen zo goed mogelijk bij de volgende generatie krijgen of voor de oude dag gebruiken. Door waardestijgingen en de omvang van melkveebedrijven gaat het om veel geld. Dat vraagt om een zorgvuldige planning en het tijdig nemen van maatregelen.

De vermogens op melkveebedrijven zijn in de tijd steeds gegroeid. Melkveebedrijven zijn niet alleen groter in omvang en oppervlakte, maar hebben ook een grote waardevermeerdering van met name de grond meegemaakt. Uit cijfers van Wageningen Economic Research blijkt het gemiddelde bedrijf in 2022 een balanswaarde te hebben van € 5,3 miljoen, waarvan € 2,8 miljoen voor de grond. Het eigen vermogen is daarin bijna € 4 miljoen en is daarmee in tien jaar tijd bijna verdubbeld. De uitdaging om dit zonder (fiscale) kleerscheuren over te dragen aan de volgende generatie is dus groot. Of om het bij een staking zoveel mogelijk voor de ondernemer en de kinderen te behouden.

Op de meeste bedrijven ligt de focus minder op groei dan 10 jaar geleden. Dat betekent dat ondernemers die het bedrijf op orde hebben gemakkelijker geld opzij kunnen zetten voor de volgende fase. Dat maakt het ook mogelijk om de andere kinderen later te compenseren. – Foto: Hans Banus

Maartje Koppes is senior belastingadviseur bij Flynth en gespecialiseerd in estate planning. Ze heeft ook met vermogensplanning en bedrijfsoverdracht bij melkveehouders te maken. De enorm gestegen grondprijzen in relatie tot het rendement maakt volgens haar een verschil tussen grondgebonden sectoren en sectoren zoals de varkenshouderij en tuinbouw. In absolute bedragen moet bij melkvee en akkerbouw meer naar de nieuwe generatie worden doorgeschoven. Toch heeft ze niet de indruk dat de fiscale uitdagingen met betrekking tot de overdracht van een melkveebedrijf vandaag groter zijn dan pakweg twintig jaar geleden. “Er zijn voldoende fiscale mogelijkheden voor overdracht van ondernemingsvermogen.”

De kern is dat in de inkomstenbelasting de onderneming geruisloos mag worden doorgeschoven, mits minimaal drie jaar is samengewerkt en het als compleet bedrijf wordt voorgezet. Ook voor de overdrachtsbelasting en schenk- en erfbelasting zijn er voldoende vrijstellingen (zie kader Fiscale regelingen helpen mee). Juridisch is het belangrijk om alle afspraken eenduidig vast te leggen, zeker als afgeweken wordt van eerder gemaakte afspraken.

‘Transparantie en communicatie’

Veruit de grootste uitdaging bij de overdracht van een bedrijf is volgens haar de zachte kant, dus de familierelaties. Als er problemen zijn bij een overdracht, is dat vaak daaraan te wijten. “Transparant zijn en een goede communicatie zijn allesbepalend.”

Het begint volgens haar met duidelijke afspraken maken met de bedrijfsopvolger en de andere kinderen bij het aangaan van de maatschap of vof. In een akte komen de voorwaarden voor de overname en deze vormen de basis voor het proces. Door de gestegen grondprijzen en daarmee de omvang van het ondernemingsvermogen is bij voorzetting van de onderneming door één van de kinderen het voor ouders bijna niet mogelijk om alle kinderen in waarde gelijk te behandelen.

Zachte kant is vaak de grootste uitdaging

Om de andere kinderen tegemoet te komen kan een meerwaardeclausule worden opgenomen in de akte. Andere kinderen delen dan mee in de winst bij het vroegtijdig staken van het bedrijf. De periode kan tien jaar zijn, maar ook langere perioden zijn niet vreemd. Doordat met de bedrijfsoverdracht van een melkveebedrijf tegenwoordig grote bedragen gemoeid zijn, wordt door de andere kinderen vaker een beroep gedaan op de legitieme portie. “Dit kan consequenties hebben voor de bedrijfsopvolger en de continuïteit van de onderneming. Maar ook de bedrijfsopvolger kan een beroep doen op de legitieme portie.” Het zit vaak vast op de zachte kant van de bedrijfsoverdracht en soms onbekendheid met de wijze van overdracht. Een beroep op de legitieme portie is voor alle partijen heel vervelend en niet voor alle partijen tegelijk juridisch af te dekken. Ook hier geldt: communicatie en transparantie maken verschil.

Overigens maakt het begrip ‘familie’ het tegenwoordig soms lastiger dan vroeger. Er zijn nu meer samengestelde gezinnen, ook in de agrarische sector. Ook zijn ouders niet altijd standaard gehuwd. “Vooral bij plotseling overlijden kunnen ongewenste situaties ontstaan. Er is bij leven veel te regelen, zorg dat alles goed op elkaar aansluit.” Daarbij gaat het om trouwen volgens huwelijkse voorwaarden of het opstellen van een samenlevingscontract, de vennootschapsakte en het testament.

Maatschappelijke veranderingen

Ook Hans van Zutphen, bedrijfskundig expert bij financieel strategisch adviesbureau Exitus, ziet dat de maatschappelijke veranderingen een grotere impact hebben dan fiscale. “Het is niet meer vanzelfsprekend dat alles naar één van de kinderen gaat, waar nog eens bijkomt dat de bedragen veel groter zijn dan vroeger.” Ook de positie van de ouders is veranderd, merkt hij. Waar vroeger alles ten dienste werd gesteld om het bedrijf over te geven, wordt nu beter aan de eigen situatie gedacht. Dat maakt het ook mogelijk om de andere kinderen later te compenseren, vaak met de waarde van de woning. “Maar ook eerder in het proces worden de andere kinderen vaker geholpen. Voor iemand die een woning wil kopen is € 100.000 een fors bedrag, wat de meeste bedrijven gemakkelijk kunnen dragen.” Sterker nog, voor dat bedrag koopt een veehouder amper een hectare grond. “De andere kinderen helpen is dan veel effectiever.”

559.483 euro mag vijf jaar voor AOW worden gestort in lijfrente

Van Zutphen benadrukt dat de focus op groei ook anders is dan tien jaar geleden. Dat betekent dat ondernemers die het bedrijf op orde hebben gemakkelijker geld opzij kunnen zetten voor de volgende fase. “Daarbij geldt wel: prognoses komen nooit uit, maar ze zetten je wel aan het denken.”

Bij een bedrijfsoverdracht is het belangrijk dat ook de ouders voldoende middelen hebben. In veel gevallen blijft er geld in het bedrijf zitten waarop wordt afgelost. Dat inkomen is nu wel weer belast. Maar ondernemers hebben ook andere mogelijkheden om zich voor te bereiden op hun oude dag (zie kader Mogelijkheden voor oude dag). Ook hier geldt: op tijd beginnen geeft mogelijkheden. “Toch zeker vanaf het moment dat een opvolger op het bedrijf komt.”

Situatie bij verkoop of stoppen

Ondernemers kunnen voor hun eigen situatie na de bedrijfsovername in eigen beheer sparen, beleggen of investeren in onroerend goed, zoals privégrond of een woning. Ook versneld aflossen valt in deze categorie. – Foto: Mark Pasveer

Het is niet meer vanzelfsprekend dat een bedrijf naar de volgende generatie gaat. Ook in de situatie van verkoop of stoppen met melken, is het belangrijk dat op tijd wordt geanticipeerd om de belasting buiten de deur te houden.

Om belasting betalen bij overdracht van dit kapitaal naar kinderen te voorkomen, kan een schenking tegen schulderkenning gedaan worden, de zogenoemde papieren schenking. De ouders schenken dan (jaarlijks) op papier aan de kinderen en bouwen een schuld op bij hun kinderen. Dit kan fiscaal interessant zijn. Om belastingheffing bij overlijden te voorkomen kan een schenkplan gemaakt worden.

Van Zutphen ziet in de praktijk dat de meeste bedrijven langzaam uitdrijven, waarbij de grond nog bedrijfsmatig wordt gebruikt of verhuurd. Een optie om het vermogen naar de kinderen over te doen, is een vof creëren waarin de kinderen ondernemen. Na het overlijden of uittreden van de ouders moeten ze deze nog vijf jaar voortzetten. “Het bespaart belasting, maar kinderen samen laten werken is niet voor iedereen weggelegd.” Bovendien is er altijd onzekerheid over of de bedrijfsovernamefaciliteiten blijven. Ook is het belangrijk dat het bedrijf bij de overname door de kinderen al de nieuwe bestemming heeft en niet meer wordt gemolken.

Het grootste kapitaal zit bij de meeste melkveebedrijven in de grond. Het is belangrijk dat grond volledig onder de landbouwvrijstelling valt. Bij het staken hoeft de ondernemer dan geen belasting over de grond te betalen. Afschaffen of veranderen van de landbouwvrijstelling hangt nog altijd in de lucht. Door de boekwaarde van de landbouwgrond op de balans alvast te verhogen wordt in dat geval bij een beëindiging geen of minder winst gemaakt en blijft de fiscus ervan af. De geëigende methode hiervoor is de grond inbrengen in een maatschap. Zodra de grond is ondergebracht op de maatschapsbalans is er sprake van overdrachtswinst en van herwaarderingswinst. Deze winsten vallen onder de landbouwvrijstelling en zijn in principe vrijgesteld van inkomstenbelasting.