‘Het vak van uiergezondheid staat nooit stil’

‘We blijven voor nieuwe uitdagingen in de uiergezondheid staan’, zo startte dagvoorzitter Theo Lam, hoogleraar rundveegezondheid bij de faculteit Diergeneeskunde en manager R&D bij de GD. ‘Eisen veranderen, koeien veranderen en er zijn nieuwe omstandigheden en nieuwe technologische ontwikkelingen. Het vak van uiergezondheid staat nooit stil.’

Theo Lam, gekscherend ook wel ‘mastitoloog’ genoemd is vanaf het begin betrokken bij het Uiergezondheidspanel. ‘Het is een breed opgezet panel met naast dierenartsen ook een brede belangstelling vanuit de zuivelindustrie en onderzoeksinstituten’ Dit grote draagvlak is een succesfactor, weet Lam uit de tijd dat hij met het UGCN baanbrekend werk verrichtte om de uiergezondheid te verbeteren. ‘Het ontwikkelen van kennis is niet genoeg, het moet ook in praktijk gebruikt worden.’ Dat werd tijdens het jubileumsymposium dan ook uitgebreid gedaan. Een selectie van een paar samenvattingen uit een de hele reeks van interessante workshops.

Pijn bestrijden: altijd!

Een mastitis is pijnlijk en NSAID’s – pijnstillers die ook de ontsteking remmen en de koorts verlagen – kunnen dat verzachten, bracht Nicola Gladden van de Universiteit in Nothingham uit Groot Brittannië in. ‘Met het geven van een NSAID verbetert het welzijn van het dier.’ Echter de mate van pijn herkennen bij een koe is niet eenvoudig. ‘Het komt erop aan om de pijn te herkennen: de grimas op de kop, de oren naar achteren en de spanning in de spieren rond de ogen’, noemt Gladden als voorbeelden waarbij ze uit een Ierse studie citeert. ‘Boeren geven de mate van pijn een lager cijfer dan dierenartsen, en vrouwen scoren pijn juist weer hoger.’

NSAID’s helpen de pijn te verminderen, een must bij mastitis, aldus Gladden. ‘Een koe die minder pijn ervaart zal zich comfortabeler voelen, beter herkauwen en sneller meer vreten waarmee ook de productie weer sneller terugkomt. Dat werkt door in een versnelde genezing, en er zijn ook lange termijn effecten, zoals vlotter drachtig worden en minder kans op afvoer.’ Het zijn met name deze twee laatste zaken waardoor het gebruik van een NSAID economisch voordeel oplevert. ‘Wanneer je een koe behandelt met antibiotica, voeg dan ook meteen een pijnstiller toe’, adviseerde ze. ‘Ga als dierenarts het gesprek hierover aan met de veehouder.’

Strohok verdient meer kans

Een broeiplek voor bacteriën, duur en niet arbeidsvriendelijk. Het strohok voor de complete droogstand kent best een paar uitdagingen en is daarom geen gemeengoed. ‘Maar met goed management verdient het echt meer kansen’, aldus dierenarts Maria Morselt van DAP Enschede in Boekelo. Morselt heeft vijf jaar in Frankrijk in een regio gewerkt waar de strostal toch wel de standaard was, zeker bij droogstaande koeien. ‘In een vrije ruimte gaan droge koeien makkelijk liggen en kunnen ze vlot opstaan. In een ligboxenstal moeten ze zoeken om een box te vinden waar ze in willen liggen.’

Morselt somt na de voordelen ook de positieve resultaten op van de droogstand in een strohok ten opzichte van de ligboxenstal. ‘De koeien hebben een hogere drogestofopname, minder risico op pijnlijke hakken en knieën, het is een stressvrije afkalfruimte. Het herstel van de klauwen is beter en er is minder kans op mortellaro in het strohok.’ Met name die verbeterde klauwgezondheid helpt in de start van de lactatie. ‘Realiseer je dat 80% van de zoolbloedingen ontstaan in die eerste 10 dagen na afkalven. Een goede droogstand is voor de klauwgezondheid heel belangrijk.’

Potstallen hebben wat uiergezondheid betreft echter niet zo’n goede naam, weet ook Morselt. ‘De temperatuur 10 centimeter onder het stro mag niet hoger dan 36 graden zijn’, noemt ze als kritisch punt voor een goede uiergezondheid. ‘Is dat 40 graden dan kan je de stal het best leeghalen en opnieuw instrooien. Let wel op, de dagen direct na het leegmaken is een risicomoment voor de uiergezondheid.’ Een potstal is anaeroob en er is een evenwicht van de verschillende bacteriën zolang de temperatuur niet boven de 30 graden komt, legt ze de theorie uit.

Het gezond houden van de pot hangt af van het aantal vierkante meters per koe en de hoeveelheid vers strooisel. ‘Cowsignals adviseert 10 m2 stro-oppervlak per koe voor de droge koeien plus een rubber vloer voor het voerhek. Dit is onder Nederlandse omstandigheden een goede vuistregel.’ Het stroverbruik bij een volle bezetting wordt geadviseerd op 1 tot 1,2 kilo stro per vierkante meter, vult ze aan. ‘En dan liever twee keer per dag strooien, dan heb je een factor 10 minder bacteriegroei.’

Droogstand op maat

Over droogstand gesproken. Daar heeft Ariëtte van Knegsel een hele studie van gemaakt waarbij ze vooral ook de vraag gesteld heeft ‘waarom moet een koe droog, wat is de beste lengte van de droogstand en welke koeien kunnen eventueel met een korte of helemaal geen droogstand toe?’

De rustperiode tussen twee lactaties wordt vooral gezien als een tijd van herstel voor de koe om zo bij de volgende lactatie maximaal te kunnen produceren. ‘Het uier kan herstellen, uiercellen vernieuwen zich en eerder was de droogstand ook belangrijk om antibiotica zijn werk te laten doen bij de aanpak van (oude) uierinfecties.’ Die noodzaak is er echter niet altijd meer bij het huidige lagere antibioticagebruik bij droogzetten.

De droogstand is echter ook een risicoperiode, juist voor nieuwe uierinfecties, maar ook voor stofwisselingsziekten na de opstart van de lactatie, noemt Van Knegsel. Reden genoeg om te onderzoeken of een koe ook zonder droogstand kan. ‘Het weglaten van de droogstand kost 20% van de melkproductie in de volgende lactatie’, verwoordt Van Knegsel de resultaten. ‘Maar het levert ook weer melk op die in de droogstand wel geproduceerd wordt. Bij vaarzen gaat het over 1000 liter extra melk met ook nog eens hogere vet- en eiwitgehalten.’ Ook het celgetal – waarschijnlijk vanwege minder verdunning door een lagere productie – lag wat hoger bij doormelken.

De voordelen van niet droogzetten waren er echter ook. ‘Zonder droogstand heb je ook geen voer- of groepswisselingen en een meer constante conditiescore.’ Daarbij blijkt uit het onderzoek ‘WhyDry’ dat de energiebalans evenwichtiger is en daaruit voortvloeiend de vruchtbaarheid beter en dat komt uiteindelijk de duurzaamheid ten goede.

En dus keek Van Knegsel met haar onderzoeksteam toch nog wat verder: ‘Met de huidige beslisboom worden hoogproductieve meerdere keren gekalfde koeien met een goede uiergezondheid geselecteerd om door te melken, of hoogproductive eerstekalfs koeien voor een verkorte droogstand. Een beslisboom helpt bij het maken van een keuze voor een droogstand op maat.’